با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

2 استادیار نشانه شناسی، پژوهشکده نظر

چکیده

فضاهای شهری و فرهنگ‌های موجود در آنها بستر و مکان بروز کنش‌های شخصیت‌ها در داستان‌ها هستند و خود نیز به‌عنوان شخصیت نقش ایفا می‌کنند. ازاین‌رو، فیلم با رویکردهای نقدمحور، تعامل انسان با محیط پیرامونش را به تصویر می‌کشد. لایه‌های پنهان فضایی که از لابه‌لای سطور شاهکارهای ادبی می‌توان دید، ازجمله راه‌های شناخت فرهنگ‌ها هستند. با این رویکرد، تهران در دوره‌ها و شرایط خاص قابل ارزیابی و توجه است. حال پرسش این است که ابزار ما در برابر بازنمایی فضایی به‌مثابه متن و تصویر چیست و بازنمایی تهران و جامعۀ معاصر شهری در فیلم فروشنده، اثر اصغر فرهادی، چگونه است؟ هدف از این تحقیق شناسایی عناصر تحلیل فضایی به کمک رویکردی بینارشته‌ای از جغرافیای انسانی، بوطیقای فضا و نشانه‌شناسی کدهای فضا است. بدین شکل، قادر خواهیم بود ایدئولوژی فیلم‌ساز و گفتار مقاومتی و اجتماعی او را در چارچوب کدهای مذکور شناسایی کنیم. نتایج حاصله حاکی از آن است که فضای تخیل‌شناسی، کدهای عام تصویری، کدهای سینمایی و فضای شعری به ترتیب بر خوی حیوانی، نزول، تردید و گسستگی و درنهایت به از میان رفتن روح خانه در جامعۀ امروزی دلالت دارند.

کلیدواژه‌ها

بهشتی، سید محمد (1391). بازنمایی مدنیت در آیینۀ هنر و ادبیات. مجموعه مقالات سمینار بازنمایی‌های فضاهای شهری در هنر و ادبیات، (صص 96-91). تهران: معاونت برنامه‌ریزی و توسعۀ سازمان زیباسازی شهر تهران.
بیانچینی، فرانکو (1393). منظر ذهنی شهر: مفاهیم، بازنمایی‌های فرهنگی و کاربست‌های سیاست‌گذارانه. مترجمان: کاوه اکبری و دیگران. تهران: نشر تیسا.
راود راد، اعظم و بهارک محمودی (1394). تخیل تهران: مطالعۀ منظر ذهنی شهر در سینمای دهۀ چهل و پنجاه ایران. فصل‌نامۀ تحقیقات فرهنگی ایران، دوره هشتم، شمارۀ 2، 53-90.
شروان، امیر (کارگردان) (1351). خاطرخواه. ایران.
شیل، مارک و تونی فیتز موریس (1391). سینما و شهر: فیلم و جوامع شهری در بستر جهانی. مترجمان: میترا علوی طلب و محمود اربابی. تهران: انتشارات روزنه.
طاهری، باربد (تهیه‌کننده)؛ بهرام بیضایی (کارگردان) (1351). رگبار. ایران.
کاشی، محمد جواد (1388). تحلیل فضا، سخنرانی در میزگرد روش‌شناسی مطالعات فرهنگی. برگرفته از سایت انجمن جامعه‌شناسی ایران: http://www.isa.org.ir/ گزارش-نشست-ها/375-گزارش-نشست-گروه-روش‌شناسی-و-روش‌های-تحقیق/1295-تحلیل-فضا
گلستان، ابراهیم (تهیه‌کننده)؛ ابراهیم گلستان (کارگردان) (1343). خشت و آینه. ایران: کارگاه فیلم گلستان.
لوفور، هانری (1393). ضرب آهنگ کاوی: فضا، زمان و زندگی روزمره. مترجمان: آیدین تراکمه و آتوسا مدیری. تهران: انتشارات رخ‌داد نو.
ماله‌گی، الکساندر و اصغر فرهادی (تهیه‌کنندگان)؛ اصغر فرهادی (کارگردان) (1394). فروشنده. ایران و فرانسه: ممنتو فیلمز.
مشفق کاظمی، مرتضی (1305). تهران مخوف. تهران: کتابخانۀ ابن سینا.
مک کوایر، اسکات (1391). شهر رسانه: رسانه، معماری و فضای شهری. مترجم: علی بختیاری زاده. تهران: دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، وزارت ارشاد اسلامی.
یاسمی، سیامک (تهیه‌کننده)؛ سیامک یاسمی (کارگردان) (1344). گنج قارون. ایران.
 
 
Bachelard, G. (1957). La Poétique de l’espace. Paris: Presses Universitaires de France.
Bachelard, G. (1960). La Poétique de la rêverie. Paris: Presses Universitaires de France.
Bachelard, G. (2005). La poétique de l’espace, 9e édition. Paris: Presses Universitaires de France.
Bergson, H. (1907). L'Évolution Créatrice. Paris: Félix Alcan, coll.
Cauvin, C. (1999). Pour une Approche de la Cognition Spatiale intra-Urbaine. Cybergeo: European Journal of Geography [En ligne], Politique, Culture, Représentations, document 72, mis en ligne le 27 janvier 1999, http://journals. openedition.org/cybergeo/5043; DOI: 10.4000/cybergeo.5043
Cavell, S. (1971). La Projection du Monde. Paris: Belin.
Deleuze, G. (1983). Cinéma 1, L’mage-mouvement. Paris: Les Editions de Minuit.
Deleuze, G. (1985). Cinéma 2, L’mage-

temps. Paris: Les Editions de Minuit.
Durand, G. (1992). Les Structures Anthropologiques de l’imaginaire (11e édition). Paris: Dunod.
Faure, É. (1934). Introduction à la Mystique du Cinéma. In: É. Faure, Cinéma, (pp. 71-95). Houilles: Éditions Manucius.
Fijalkow, Y. (2002). Sociologie de la Ville. Paris: La Découverte.
Fontanille, J. (2017), Faire société avec les objets : de la vie à la mort, et retour. Séminaire pendant le colloguqe sémiotique de l’Université Shahid Béhéshti.
Frazer J. G. (1887). Totemism. London: Percy Lund Humphries & co. Ltd.
Genette, G. (1982). Palimpsestes: La Littérature au second degré. Paris: Le Seuil, coll.
Greimas, A. J. (1976). Pour une sémiotique topologique. In: A. J. Greimas, Sémiotique et sciences sociales, (pp. 129-157). Paris: Seuil.
La Rocca, F. (2005). L’esthétique de la Ville au Cinéma. Artículo del Grupo de Investigación GRIS (Groupe de Recherche sur l’Image en Sociologie) del Centre d’Études sur l’Actuel et le Quotidien de la Sorbona. Consultado el, 19(02), 2014.
Magné, B. (1986). Métatextuel et Lisibilité. Protée, Chicoutimi, 14(1-2), 77.
McLuhan, M. (1967). The Medium is the Massage: An Inventory of Effects. New York: Bantam Books.
Metz, C. (1969). Essais sur la Signification au Cinéma. Paris: Klincksieck.
Miller, A. (1949). Death of a Salesman. New York: Viking Press.
Mitterand, H. (1980). Le Discours du Roman. Paris: Presses Universitaires de France.
Rohmer, E. (1977). L’organisation de l’espace dans le Faust de Murnau. Paris: Ramsay.
Rosa, F. (1998). L'âge d’or du totémisme. Systèmes de pensée en Afrique noire, 15, 169-201.
Schérer, M. (1948). Le Cinéma, Art de l'espace. La Revue du cinéma, 14, 33-45.
Simmel Georg (1987). Philosohpie de l’argent. Trad. S. Cornille et P. Ivernel. Paris : Presses Universitaires de France.
Simmel, G. (1989). Philosophie de la Modernité. Trad. de J. L. Vieillard-Baron. Paris: Payot.
Tacussel, P. (1995). Mythologies des Formes Sociales. Paris: Méridiens Klincksieck..