با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان‏شناسی، دانشگاه پیام نور

2 دکتری زبان نشاسی، پژوهشگر،دانشگاه پیام نور، تهران

چکیده

رسانه‏های جمعی زمینه‏ای برای بیان مسائل اجتماعی و زندگی مردم در سطح ملی و بین‏المللی فراهم می‏کنند. سینما ابزاری قدرتمند و تأثیرگذار در جذب مخاطب است و برای بیان مسائل اجتماعی نقش بسزایی ایفا می‏کند. این پژوهش با استفاده از رویکرد تحلیل ‏گفتمان انتقادی فرکلاف و به روش توصیفی‏‏تحلیلی به بحث و بررسی تأثیر متغیر جنسیت در بازنمایی مسائل اجتماعی در فیلم سینمایی رگ ‏خواب پرداخته که یکی از شاخه‏های زبان‏شناسی اجتماعی است. در پژوهش حاضر، فیلم‏های سینمایی ایران به‏عنوان جامعۀ آماری و فیلم رگ‏ خواب به شیوه هدفمند به‏عنوان نمونه تحقیق تحلیل و بررسی قرار شده است. سؤال اصلی تحقیق این است که گفتمان فیلم رگ خواب جنسیت را چگونه بازنمایی می‏کند؟ و زن و مرد داستان فیلم چگونه بازنمایی شده‏اند. یافته‏‏های این تحقیق نشان ‏‏می‏‏دهد که شخصیتِ زن داستان خوشبختی‏اش را وامدار حضور مردی می‏داند که شناخت درستی از او ندارد و با باورهای احساسی و شکننده، دنیایی برای خود می‏سازد که نشئت‏گرفته از نگاه اشتباهش به زندگی است. شخصیت مرد داستان، با خیانت به زن و سوءاستفاده از شرایط شکنندۀ روحی وی بعد از جدایی، درنهایت عشق را در دل زن می‏کُشد، اما قسمتی از وجود زنِ قصه است. این زن نمایندۀ بخشی از زنان جامعه است که بدون آگاهی و بی‏توجه به محیط پیرامون خود رشد یافته‏اند و نصیحت پدر را که در این فیلم نمود جامعه است، در نظر نگرفته‏اند؛ درنتیجه، با حقیقت تلخ «فریب» مواجه می‏شوند و سرانجام، این فروپاشی درونی آنان را از نو می‏سازد و معنا می‏کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آقاگل‏زاده، فردوس (1385). تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، چاپ اول.
ـــــــــــ (1386). تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیات، فصلنامه ادب  پژوهی، ش. اول، بهار: 1-27.
ـــــــــ و غیاثیان، مریم (1386). رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی. زبان و زبان‏شناسی، 5: 39-54.
آقاگل‏زاده، فردوس؛ ارجمندی، معصومه؛ گلفام، ارسلان و کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه (1389). کارآمدی الگوی تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در نقد و ارزیابی برابرها در متون ترجمه‏شده خواهران اثر جیمز جویس. پژوهش‏های زبان و ادبیات تطبیقی، دوره 1، ش 3، پاییز: 1-24.
بخارایی، احمد و همکاران (1394). واکاوی سوژة زن در فضای گفتمانیِ سینمای ایران (تحلیل گفتمان موردی فیلم‏های لیلا، دو زن و جدایی نادر از سیمین)، زن در فرهنگ و هنر، دوره7، ش1، بهار.
بشیر، حسن و حاتمی، حمیدرضا (1388). مطالعۀ مقایسه‏ای رویکردهای انتخاباتی: تحلیل گفتمان سرمقاله‏های جمهوری اسلامی و کیهان دربارۀ دومین مرحله انتخابات مجلس هشتم (از 25 اسفند 1386 تا 6 اردیبهشت 1387). پژوهش‏های ارتباطی، 16 (1): 93-114.
بهرام‏‏پور، شعبانعلی (1379). «مقدمه» در تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه.
جنکینز، ریچارددین (1381). هویت اجتماعی. ترجمۀ تورج یاراحمدی، تهران: شیرازه.
خادم‏الفقرایی، مهوش و کیانپور، مسعود (1395). تحلیل گفتمان فیلم زندگی مشترک آقای محمودی و بانو با تمرکز بر داغ ننگ ناشی از تقابل سنت و مدرنیته. زن در فرهنگ هنر، دورۀ 8، ش.4، زمستان: 443-452.
دالگرن، پیتر (1380). تلویزیون و گسترۀ عمومی. ترجمۀ مهدی شفقتی، تهران: سروش.
راودراد، اعظم و سلیمانی، مجید (1389). بازنمایی گفتمان سنت اسلامی از تجربه دینی در سینمای ایران؛ تحلیل گفتمان فیلم زیر نور ماه. مجله جهانی رسانه، دوره 5، ش.2، پاییز و زمستان: 1-16.
سادات مقداری، صدیقه؛ زمردیان، رضا؛ استاجی، اعظم و مشکوه‏الدینی، مهدی (1390). بازنمایی نقش زنان در ادبیات جنگ برای کودک از منظر گفتمان‏شناسی انتقادی، مجلۀ زبانشناسی و گویش‏های خراسانی، سال 3، ش. 2، شمارۀ پیاپی 5، پاییز و زمستان: 47-69.
سلطانی، علی‏اصغر (1384). قدرت، زبان و گفتمان. تهران: نشر نی.
فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل گفتمان انتقادی. ترجمۀ پیران و همکاران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‏.
کاظمی، فروغ و سلمانی سیاه بلاش، امینه (1395). بررسی کارکرد سطوح تحلیل در رویکرد انتقادی به تحلیل گفتمان: مطالعۀ موردی فیلم جدایی نادر از سیمین. جستارهای زبانی، دورۀ 7، ش. 4، پیاپی32، مهر و آبان: 217-233.
محمدرضایی، علیرضا و اکبری‏زاده، فاطمه (1392). گفتمان سورۀ مریم، زن در تعامل با عرف و عفاف، فلسفۀ دین، دورۀ 10، ش.3، پاییز: 25-50.
محمودی بختیاری، بهروز و معنوی، مهسا (1395). خشونت کلامی در نمایشنامۀ هاملت با سالاد فصل: رویکردی گفتمانی. جستارهای زبانی، 7 (2): 187-205.
نیازی، هاله1381). درآمدی بر جامعه‏شناسی تصویر. فارابی. دورۀ 11، ش.4: 123-154.
یارمحمدی، لطف‏الله (1383). گفتمان‏شناسی رایج و انتقادی. تهران: هرمس.
Belton, J. (1995). Movie and mass multure. London: Routgers University press.
Enson, J. (2002). Discourse analysis as theory and method. London: Sage Publication.
Fairclaough, N. (1993). Discourse and social change, Polity Press.
Fairclaough, N., & Wodak, R. (1997). Critical discourse analysis in discourse studies. A multidiciplinary introduction (vol 2) Edited by T. A.van Dijk. Sage Publication.
Hill, H. (2009).Outsourcing the public library: A critical discourse analysis (unpublished dissertation), University of Missouri,The United States.
Jones, P. E. (2007). Why there is no such thing as critical discourse analysis. Language & Communication, 27, 337–368.
Wodak, R. (2005). Aspects of critical discourse analysis. Azfal, 36, 5-31.
Wortham, S. (2017). Encyclopedia of language and education (Vol. 3), Discourse and Education (pp. 71-84). New York: Springer.