با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

3 استاد گروه زبان و ادبیات عربی- دانشگاه تربیت مدرس- تهران

چکیده

ارتباط غیرکلامی یکی از شاخه‌های نشانه‌شناسی است که انواع رفتارهای حرکتی افراد از جمله حالات چهره، حرکت‌های بدن، ژست‌ها و... را در برمی‌گیرد. پژوهش حاضر درصدد است با استفاده از روش نشانه‌شناسی، رمان «فرانکشتاین فی بغداد» اثر احمد سعداوی را از منظر نشانه‌های ارتباط غیرکلامی از جمله حالات چهره، حالات چشم، پیرازبان، اشیا، میزان فاصله و ... مورد بررسی قرار دهد. هدف این پژوهش معرفی، طبقه‌بندی، رمزگشایی و تحلیل انواع ارتباطات غیرکلامی در رمان‌ مذکور است تا نشان دهد که چگونه زبان بدن می‌تواند کارکردهایی مانند محبت، ترس، اضطراب، دروغ و ... را انتقال دهد و نیز نویسنده برای روایت رفتارهای غیرکلامی شخصیت‌ها از چه ابزارهایی بهره برده است. نتایج نشانگر آن است که سعداوی از حالت‌های مختلف دست، چهره و نوع نگاه کردن در کنار کارکردهای مربوط به آنها، بیشترین بهره را برده است. وی از این حالت‌ها برای بیان مواردی مانند ترس از وقوع امری عجیب، ترس، اضطراب و ناراحتی، کسب اطلاع و .... استفاده کرده است. در کنار این موارد، حالت‌ها و اندام‌های دیگری نیز در رساندن پیام‌های نویسنده دخیل هستند. همچنین بیشترین کارکردهای این پیام‌ها، کارکرد جانشینی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ابراهیم‌نژاد سلامی، جعفر، جعفری، افسر و علیدوست قهفرخی، ابراهیم (1396)، «بررسی ارتباط غیرکلامی فروشندگان کالاهای ورزشی و واکنش مشتریان در فروشگاه‌های ورزشی شهر تهران»، نشریۀ مدیریت ورزشی، دورۀ 9، شمارۀ 4، صص 804- 793.
افضلی، علی و گندمی، نسرین (1395)، «خوانش تطبیقی مؤلفه‌های پست‌مدرنیسم در رمان‌های پستی و فرانکشتاین فی بغداد»، پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دورۀ 4، شمارۀ 3، صص 165- 135.
پهلوان‌نژاد، محمدرضا (1386)، «ارتباطات غیرکلامی و نشانه‌شناسی حرکات بدنی»، زبان و زبان‌شناسی، دورۀ 3، شمارۀ 6، صص 34- 13.
پیز، آلن (1387)، زبان بدن (راهنمای تعبیر حرکات بدن)، ترجمۀ سعید زنگنه، چاپ سوم، تهران: جانان.
حکیم‌آرا، محمدعلی (1384)، ارتباطات متقاعدگرانه و تبلیغ، تهران: سمت.
دینه‌سن، آنه ماری (1380)، درآمدی بر نشانه‌شناسی، ترجمۀ مظفر قهرمان، آبادان: پرسش.
راپاپورت، آموس (1384)، معنی محیط ساخته‌شده، رویکردی در ارتباط غیرکلامی، ترجمۀ فرخ حبیب، تهران: پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
رﯾﭽﻤﻮﻧﺪ، وﯾﺮﺟﯿﻨﯿﺎ ﭘﯽ و ﻣـﮏ‌ﮐﺮوﺳـﮑﯽ. ﺟﯿﻤﺰ ﺳﯽ (1388)، رﻓﺘﺎرﻫـﺎی ﻏﯿﺮﮐﻼﻣـﯽ در رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن‌ﻓﺮدی (درﺳـﻨﺎﻣﮥ ارﺗﺒﺎﻃـﺎت ﻏﯿﺮﮐﻼﻣـﯽ)، ﺗﺮﺟﻤـﮥ ﻓﺎﻃﻤـﻪ‌ﺳـﺎدات ﻣﻮﺳـﻮی و ژﯾـلا ﻋﺒﺪاﻟﻪﭘﻮر، زﯾﺮ ﻧﻈﺮ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ آذری، ﭼﺎپ دوم، ﺗﻬﺮان: داﻧﮋه.
ساروخانی، باقر (1391)، جامعه‌شناسی و ارتباطات، تهران: انتشارات اطلاعات.
سوسمان، ﻻﯾﻞ و ﺳﺎم دﯾﭗ (1376)، ﺗﺠﺮﺑﮥ ارﺗﺒﺎﻃﺎت در رواﺑـﻂ اﻧﺴـﺎﻧﯽ، ﺗﺮﺟﻤـﮥ ﺣﺒﯿـﺐ‌اﻟـله دﻋﺎﯾﯽ، ﻣﺸﻬﺪ: داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ.
سوسور، فردیناند دو (1382)، دورة زبانشناسی عمومی، ترجمۀ کورش صفوی، چاپ دوم، تهران: هرمس.
شعیری، حمیدرضا (1392)، نشانه – معناشناسی دیداری، تهران: سخن.
فروغی، محمدعلی (1381)، آئین سخنوری، چاپ سوم، تهران: زوار.
فرهنگی، علی‌اکبر (1374)، ارتباطات انسانی (مبانی)، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
فرهنگی، علی‌اکبر (1375)، ارتباطات غیرکلامی- هنر استفاده از حرکات و آواها، میبد: دانشگاه آزاد اسلامی.
فلاحی، کیومرث (1379)، «ارتباط انسانی شیوه‌های کلامی و غیر کلامی در سازمان و روابط عمومی»، نشریۀ تعاون، شمارۀ 114، صص 59-56.
قائمی‌نیا، علیرضا (1389)، بیولوژی نص، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
کریمی، عبدالعظیم (1380)، الگوی نمادین و غیرکلامی در تعلیم و تربیت نامریی، تهران: منادی تربیت.
کونکه، الیزابت (1393)، زبان بدن به زبان آدمی‌زاد، ترجمۀ زهرا نعمتی، تهران: هیرمند.
گیرو، پییر (1380)، نشانه‌شناسی، ترجمۀ محمد نبوی، تهران: نشر آگه.
لیتل جان، استیفن (1384)، نظریه‌های ارتباطات، ترجمۀ سید مرتضی نوربخش و سید اکبر میرحسنی، تهران: جنگل.
محسنیان‌راد، مهدی (1385)، ارتباط‌شناسی؛ میان‌فردی، گروهی، جمعی، تهران: سروش.
محمدی، محمدهادی (1378)، روش‌شناسی نقد ادبیات کودکان، تهران: سروش.
موسوی، مصطفی و جمالی، عاطفه (1388)، «فانتزی، چیستی و تاریخچۀ آن در ادبیات جهان و ایران»، ادب فارسی، دورۀ 1، شمارۀ 2، صص 74- 61.
وود، جولیاتی (1384)، ارتباطات میان‌فردی (روانشناسی تعامل اجتماعی)، ترجمۀ مهرداد فیروزبخت، چاپ دوم، تهران: شهر کتاب و مهتاب.
هارجی، اون، ساندرز، کریستین و دیکسون، دیوید (1377)، مهارت‌های اجتماعی در ارتباطات میان‌فردی، ترجمۀ خشایار بیگی و مهرداد فیروزبخت، تهران: رشد.
حسام‌الدین، کریم زکی (2001)، الإشارات الجسمیة، دراسة لغویة لظاهرة استعمال أعضاء الجسم فی التواصل، القاهرة: دارغریب للطباعة والنشر والتوزیع.
سعداوی، أحمد (2013)، فرانکشتاین فی بغداد، بیروت: منشورات الجمل.
موسی، محمد الأمین (2003)، الاتصال غیراللفظی فی القرآن الکریم، الشارقة: دارالثقافة والإعلام.
علیپور ملاباشی، یاور (1398)، وبلاگ ارتباطات اجتماعی، آخرین بازدید 12/06/1398.
Korte, B. (1997), Body language in literature, University of Toronto Press.