با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه لرستان

3 دانشیار گروه زبانشناسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبانهای خارجی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی چند ضرب­المثل عربی در حوزة حیوانات بر اساس نظریة آمیختگی مفهومی فوکونیه و ترنر (2020) در چهارچوب معناشناسی شناختی می‌پردازد. آندرسون (2013) با ارائة انگارة آمیختگی مفهومی ویژة مثل‌ها معتقد است ضرب‌المثل حاصل ادغام‌های مفهومی است که ابتدا معنای پایه و سپس معنای موقعیتی و کنشی مثل را می‌سازند. انگاره آندرسون می‌تواند حضور عناصر زبانی، فرهنگی-اجتماعی و موقعیتی در معنی را توجیه ‌کند. شش ضرب‌المثل عربی در حوزة حیوانات انتخاب و بر اساس آندرسون (2013) توصیف و تحلیل شد. نتایج نشان می‌دهد که معانی تربیتی، وعظ، حکم و غیره حاصل سه نوع آمیختگی است. در ابتدا، فضای حیوان-انسان با هم تلفیق می‌شوند و از طریق رابطة استعاری «انسان به­مثابه حیوان»، فضای آمیخته اول حاوی معنای پایه شکل می‌گیرد. این معنای زبانی با تلفیق با موقعیت کاربردی، آمیختة دوم حاوی معنای موقعیتی را می‌سازد. در نهایت معنای کامل ضرب‌المثل به­صورت یک کنش در موقعیت‌های کاربردی مربوطه ایجاد می‌شود.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات

المارودی، علی بن محمد بن حبیب. (۱۹۹۹). الأمثال و الحکم. تحقیق و دراسة: فؤاد عبدالمنعم أحمد.الریاض: دارالوطن.
المیدانی، ابوالفضل احمد بن محمد بن احمد ابراهیم. (1955). مجمع‌الأمثال. تحقیق: محمد محی‌الدین عبدالحمید. بیروت: دار‌المعرفة.
اونز، ویوین. (1398). واژه‏نامۀ توصیفی زبا‌‌ن‌شناسی شناختی. ترجمه: حدائق رضایی. قم: لوگوس.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم. ‏(1955 و 1956). لسان‌العرب. بیروت: دار صادر،  الطبعة الثالثة.
بردسل، بریان جی. (1396). نظریه فوکونیه: فضاهای ذهنی و آمیختگی مفهومی. در: تیلور جان‏آر و جانت لیتل‌مور، زبان‌شناسی شناختی، ترجمه وجیهه فرشی و نجمه فرشی، تهران: نشر نویسه. صص1۰۷-1۳۰.  
پردل، مجتبی. (1401). آفرینش ادبی و زبان‌شناسی شناختی: تحلیل ساختار معنایی اشعار علیرضا روشن برپایۀ نظریۀ هم‌آمیزی مفهومی. جستارهای زبانی. (13) 2. صص 321-355.
پورابراهیم، شیرین و فاطمه نعمتی. (1399). کاوشی در ابعاد شناختی، فرهنگی و بافتی ضرب‌المثل‌های نمادین گویش دلواری با استفاده از انگارة آمیختگی مفهومی بسط ‌یافتة آندرسون (2013)، نشریه پژوهش‌های زبان‌شناسی، (2) 12، 122-97.
ترنر، مارک و ژیل فوکونیه. (1399). استعاره، مجاز و ادغام. در: آنتونیو بارسلونا. استعاره و مجاز با رویکردی شناختی. برگردان فرزان سجودی، لیلا صادقی و تینا امراللهی. تهران: نقش‌جهان. صص 223-244.
راسخ‌مهند، محمد. (1393). درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی. مفاهیم و نظریه‌ها. تهران: سمت.
رضویان، حسین و زهرا زارع. (1400). کاربرد تلفیق مفهومی در تحلیل تیزرهای تجاری و فرهنگی صدا و سیما.  افق‌های زبان. (چاپ الکترونیک).
روشن، بلقیس و لیلا اردبیلی. (1395). مقدمه‌ای بر معناشناسی شناختی. تهران: نشر علمی. چاپ دوم.
روئیز دماندوزا ایبانز، فرانسیسکو خوزه. (1399). «نقش نگاشت‏ها در درک استعاره»، در: آنتونبو بارسلونا، استعاره و مجاز با رویکردی شناختی. برگردان فرزان سجودی، لیلا صادقی و تینا امراللهی. تهران: نقش‌جهان. صص 183- 222.
فرامرز قراملکی، احد و مهدی باقری. (1396). کاربست انتقادی نظریۀ آمیختگی مفهومی در خوانش «خزائن الهی» در المیزان. مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، (4)1، 144-123.
فوکونیه، ژیل و مارک ترنر. (1399). چه گونه می‏اندیشیم، آمیزه‏ی مفهومی و پیچیدگی‏های پنهان ذهن. ترجمه: جهانشاه میرزابیگی. تهران: آگاه.
کرافت، ویلیام و آلن کروز. (1397). زبانشناسی شناختی. ترجمه: جهانشاه میرزابیگی. تهران: آگاه.
کوچش، زولتن. ( 1398 الف). مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره. ترجمه: شیرین پورابراهیم. چاپ دوم، سمت.
کوچش، زولتن. (1398 ب). مفاهیم عاطفی. ترجمه: بیتا قوچانی، تهران: نویسه پارسی.
لبش، علی‌اکبر، آرزو نجفیان، بلقیس روشن، و سیدعلی اصغر سلطانی. (1397)، ‌مراحل ساخت معنا در خطبۀ ۸۷ نهج‌البلاغه از دیدگاه نظریه آمیختگی مفهومی. جستارهای زبانی، ۹ (۶) :۱-۲۳ .
مرادیان قبادی، على‌اکبر. (1400). تحلیل مفهوم شیطان در خطبۀ هفتم نهج‌البلاغه براساس نظریۀ آمیختگی مفهومی. فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، (34)9، 51-21.
Anderson, D. (2013). Understanding figurative proverbs: A model based on conceptual blending. Folklore, 124, 28-44.
Coulson, S. (2022). Conceptual blending and memes. In H. L. Colston, T. Matlock & G. J. Steen (Eds.) Dynamism in metaphor and beyond (pp. 265-292). John Benjamins.
Evans, V., & Green, M. (2006). Cognitive linguistics: An introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Fauconnier, G. (1997). Mappings in thought and language. Cambridge: Cambridge University Press.
Sweetser, E. (1990). Mental spaces in grammar: Conditional constructions. Cambridge: Cambridge University Press.