نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی
چکیده
آثار مکتوب ادبیات عامۀ ایران علاوه بر ابعاد ادبی و هنری، سرشار از اطلاعات جامعهشناختی است. در این متون در کنار کلیشههای متعدد چون اصطلاحات، کنایات، نفرینها و سوگندها، از ضربالمثلهای فراوانی استفاده شده است که ضمن شیرینی و جذابیت بخشیدن به متن و مردمپسند کردن آن، ما را با اندیشهها و باورهای مردم، ارزشها و ضدارزشها، اصول اخلاقی، آیین عیاری، نقش زنان در جامعه، مسائل دینی و مذهبی و غیره آشنا میکند. هدف پژوهش توصیفی-تحلیلی حاضر بررسی 500 ضربالمثل از 30 افسانة پهلوانی منظوم و منثور ازرن ششم تا پایان دورة قاجار به منظور ارائه چشماندازی زبانی-جامعهشناختی بوده است. نتایج این تحلیل نشان میدهد که ضربالمثلهای مورد بررسی را میتوان از نظر موضوعی به چهار دستۀ کلی دنیا، بخت و اقبال؛ مسائل اجتماعی؛ سیاست و حکومت و اندرزهای اخلاقی تقسیمبندی کرد. در این ضربالمثلها گاه رگههایی از اندیشههای مردسالارانه و زنستیزانه دیده میشود.
کلیدواژهها
موضوعات
ابطحی، سید حسین و فریدون عبدصبور (1388). ابعاد اجتماعی شایستهسالاری. کیهان فرهنگی، شمارۀ 276 و 277، 38-45.
احمدوند، شجاع (1383). جوامع اسلامی و سنت کهن اقتدارگرایی. مجلۀ پژوهش حقوق و سیاست، شمارۀ 10، 5-24.
اخوت، احمد (1371). دستور زبان داستان. اصفهان: نشر فردا.
براهنی، رضا (1368). قصه نویسی. تهران: انتشارات نگاه.
پورعظیمی، سعید و مصطفی قهرمانی ارشد (1391). پیشزمینههای استبدادپذیری در امثال فارسی. نقد ادبی، سال 5، شمارۀ 20، 73-98.
حسینی، مریم، (1387). ریشههای زنستیزی در ادبیات کلاسیک فارسی. تهران، چشمه.
خیراللهی، زهرا (1390). ماهیت عقل و توانایی آن در فرایند شناخت. پژوهش های فلسفی - کلامی، شمارۀ 50، 149-177.
دستغیب، عبدالعلی (1378.) در آینة نقد. تهران: حوزة هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
ذوالفقاری، حسن (1388). فرهنگ بزرگ ضربالمثلهای ایرانی. تهران: معین.
ستوده، هدایتالله و مظفرالدین شهبازی (1378). جامعهشناسی در ادبیات فارسی. تهران: آوای نور.
میرصادقی، جمال (1366). ادبیات داستانی: قصه، داستان کوتاه، رمان. تهران: شفا.
نیکوبخت، ناصر (1383). عرفان اسلامی، مکتب تسامح و تساهل. ادب و زبان، شمارۀ 21، 217-240.
ولک، رنه و وارن آوستن (1373). نظریة ادبیات. مترجم: پرویز مهاجر و ضیاء موحد محمدی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- ابومسلمنامه، ابوطاهر طرسوسی، به کوشش حسین اسماعیلی، تهران: معین، 1380.
- اسکندر و عیّاران، تلخیص کلیات هفتجلدی اسکندر نامة نقالی، گزینش و پیرایش علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران، نشرنی. 1383
- اسکندرنامة کبیر، تهران، چاپ سنگى. 1317
- اسکندرنامه (روایت فارسى کالیستنس دروغین)، به کوشش ایرج افشار، تهران:1343 و چشمه 1385
- اسکندرنامه، نظامی گنجوی، بر اساس نسخة وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره، 1381.
- اقبالنامه، نظامی گنجوی، تصحیح وحید دستگردی، تهران: ابنسینا، 1335.
- امیرارسلان رومی و ملکه فرخ لقا، تهران: شرکت نسبی کانون کتاب، بیتا.
- بانوگشسبنامه، تصحیح روحانگیز کراچی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۲.
- بدیعالملک و بدیعالجمال، احمدبن علی اشکوری، چاپ سنگی، 1332 ق.
- برزونامه، به اهتمام سید محمد دبیرسیاقی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1387.
- بهمننامه، ایرانشاهبن ابى الخیر، به کوشش رحیم عفیفى، تهران: 1370
- بوستان خیال، محمدتقی جعفری حسینی احمدآبادی، مشهور به قصّۀ شاهزاده ممتاز یا طربالمجالس، بمبئی، سنگی.
- جهانگیرنامه، مادح، قاسم، تصحیح ضیاءالدین سجادی، تهران، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل، 1380.
- حمزهنامه، به کوشش جعفر شعار، تهران: کتاب فرزان، 1374.
- حملـۀ حیدری، ملابمانعلی راجی کرمانی، به کوشش یحیی طالبیان و محمود مدبری، کرمان: 1383.
- خاورنامه، کاتب حسن بن محمدهاشم موسوی خوانساری، مصور، تهران. 1284
- دارابنامه طرسوسی، ابوطاهر طرسوسی، به کوشش ذبیحالله صفا، تهران، ١٣۵۶ ش.
- دارابنامه، محمد بیغمی، تصحیح و مقدمه و تعلیقات ذبیحالله صفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1339-1341.
- زرینقبانامه، به تصحیح سجاد آیدانلو، تهران، سخن، 1394
- سامنامه، به تصحیح وحید رویانی، تهران: میراث مکتوب،1392
- سمکعیار، فرامرزبن خداداد ابن عبداللّه الکاتب الارجانی، به تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: آگاه. 1363.
- شهریارنامه، عثمان مختارى، غلامحسین بیگدلی، 1357.
- علینامه، شیخ عبدالملک بنان ربیع، به تصحیح رضا بیات و ابوالفضل غلامی، میراث مکتوب، تهران: ۱۳۸۸
- فرامرزنامه بزرگ، به تصحیح ابوالفضل خطیبی، تهران: سخن، 1394.
- فرامرزنامه، به تصحیح مجید سرمدی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1382.
- فلکنازنامه، تسکین شیرازی، به تصحیح سیدعلی آلداود، تهران، توس، 1382.
- فیروزشاهنامه، محمد بیغمی، به کوشش ایرج افشار و مهران افشاری، نشر چشمه، تهران: 1388.
- قهرمان قاتل، ابوطاهر طرسوسی، کاتب محمّد جعفر گلپایگانی، مصور، تهران: 1270 ق.
- کوشنامه، ایرانشاهبن ابیالخیر، به تصحیح جلال متینی، تهران: علمی،1377
- گرشاسبنامه اسدى توسى، تصحیح حبیب یغمایى، تهران: 1354.
- ملکجمشید طلسم آصف و طلسم حمام بلور، نقیبالممالک، شیراز: ۱۳۰۷ ق؛ و تهران: ققنوس، 1384.
- هفت لشکر: طومار جامع نقّالان، از کیومرث تا بهمن، چاپ مهران افشاری و مهدی مداینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1377.
- هماینامه، تصحیح محمد روشن، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ اوّل. 1383.