با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار آموزش زبان فارسی، دانشگاه تربیت مدرس

2 کارشناس آموزش زبان فارسی

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی تغییرات در نگرش‏‌های هویت قومی-فرهنگی ‏‏‏و تأثیر زبان (فارسی یا عربی) بر دیگر مؤلفه‌‏های هویت قومی-فرهنگی ‏‏‏در بین سه نسل از ایرانیان مهاجر در بحرین، با استفاده از پرسش‌نامۀ استاندارد ‏ارتباطات متقابل بین‏‌فرهنگی در جوامع متکثر (MIRIPS) انجام شد. زبان در حال کاربرد، نگرش نسبت به زبان فارسی دربرابر زبان عربی، حفظ سنت‏‌های ایرانی در برابر سنت‌‏های عربی، نگرش نسبت به فعالیت‌‏های اجتماعی، ارتباطات اجتماعی و دوستان و حس تعلق به فرهنگ ایرانی دربرابر فرهنگ عربی، به عنوان مؤلفه‏‌های موردنظر این پژوهش انتخاب شدند. بررسی یافته‌‏ها نشان داد از لحاظ نگرش نسبت به این مؤلفه‏‌ها تفاوت معناداری میان سه نسل‏ وجود دارد و نسل اول مهاجران احساس تعلق خاطر بیشتر و بهتری به گروه هویتی اولیۀ خود، یعنی هویت قومی-فرهنگی ایرانی، نسبت به بقیه گروه‌ها دارند و این وابستگی فرهنگی و حس تعلق در نسل‌‏های دیگر به تدریج کم شده است. این نکته در همۀ مؤلفه‏‌های هویت قومی-فرهنگی ‏‏‏قابل مشاهده است. همچنین، براساس یافته‏‌ها، نمی‌‏توان فاصلۀ مشخصی میان نسل‌‏ها قائل شد، بلکه باید هویت قومی-فرهنگی ‏‏‏را در میان نسل‌‏های مختلف به صورت پیوستاری تلقی کرد. نتایج آزمون همبستگی پیرسون نیز نشان داد که زبان بر تمامی مؤلفه‏‌های هویت قومی-فرهنگی ‏‏‏تأثیرگذار است و با آنها رابطه‏‌ای مثبت و معنادار دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آزاد ارمکی، تقی و عارف وکیلی (1392). مطالعۀ جامعه‌شناختی تعریف مفهوم هویت ملی میان اندیشمندان ایرانی. فصلنامۀ مطالعات توسعۀ اجتماعی-فرهنگی، دورۀ2، شمارۀ 1، 9-35.
آشنا، حسام‏الدین و محمدرضا روحانی (1389). هویت فرهنگی ایرانیان از رویکردهای نظری تا مؤلفه‏‌های بنیادی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دورۀ 3، شمارۀ 4 (پیاپی 12)، 157-184.
اسماعیلی، رضا، ثریا معمار و صدیقه رئوفی‏منش (1390). بررسی جایگاه هویت فرهنگی ایران در کتاب‏های کودکان درسال‌های 75، 80 و 85. ‏نامۀ پژوهش فرهنگی، دورۀ 12، شمارۀ 13، 9-40.
برمن، مارشال (1382). تجربۀ مدرنیته: هر آنچه سخت و استوار است دود می‌شود و به هوا می‏رود. مترجم: مراد فرهادپور. تهران: طرح نو.
 جنکینز، ریچارد (1381). هویت اجتماعی. مترجم: تورج احمدی. تهران: شیرازه.
حاجیانی، ابراهیم (1388). جامعه‏شناسی هویت ایرانی. تهران: پژوهشکدۀ تحقیقات استراتژیک.
دانش، پروانه و عاطفه توکلی (1393). مطالعۀ هویت نسل دوم ایرانیان خارج از کشور. پژوهشنامۀ توسعۀ فرهنگی اجتماعی، دورۀ 1، شمارۀ 2، 23-40.
رجایی، فرهنگ (1382). مشکل هویت. تهران: نشر نی.
روح‏الامینی، محمود (1379). زمینۀفرهنگ‏شناسی. تهران: انتشارات عطار.
ریتزر، جرج (1389). مبانی نظریۀ جامعه‌شناسی معاصر و ریشه‌های کلاسیک آن. مترجم: شهناز مسماپرست. تهران: نشر ثالث.
علیخانی، علی‏اکبر (1386). هویت فرهنگی ایرانیان و عقب‌ماندگی یک بررسی علی. در: هویت ایران، به اهتمام علی‏اکبر علیخانی، (صص 95-141). تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی.
فروتن، یعقوب (1391). بررسی اجتماعی و جمعیت‏شناختی مناسبات هویت و مهاجرت. فصلنامۀ مطالعات ملی، دورۀ 13، شمارۀ 2 (پیاپی 50)، 73-94.
فکوهی، ناصر (1395) هویت فرهنگی چیست؟ تارنمای انسان‌شناسی و فرهنگ. برگرفته از: https://article.irna.ir/fa/c1_7423/
قمری، محمدرضا (1385).  نقش زبان در تأمین امنیت ملی. فصلنامۀ دانش انتظامی، دورۀ 8، شمارۀ 4، 94-107.
قمری، محمدرضا و محمد حسن‏زاده (1389). نقش زبان در هویت ملی. زبان‌پژوهی، دورۀ 2، شمارۀ 3، 153-172.
 کاستلز، امانوئل (1380). عصر اطلاعات، قدرت هویت (جلددوم). مترجم: حسین چاوشیان. تهران: طرح نو.
گیدنز، آنتونی (1378). تجدد و تشخیص، جامعه و هویت شخصی در عصر جدید. مترجم: ناصر موفقیان. تهران: نشرنی.
میرزایی، حسین، توکل آقایاری هیری و سجاد قربان‏پور (1392). بررسی رابطۀ زبان مادری با هویت ملی و هویت قومی. راهبرد اجتماعی-فرهنگی، دورۀ 3، شمارۀ 9، 59-81.
نواح، عبدالرضا و سیدمجتبی تقوی‌‏نسب (1386). تأثیر احساس محرومیت نسبی بر هویت قومی و هویت ملی: مطالعۀ موردی اعراب استان خوزستان. مجلۀ جامعه‌‏شناسی ایران، دورۀ 8، شمارۀ 2، 142-163.
 
Kritz, M. M. (2007). Migration: International. In G. Ritzer (Ed.), The Blackwell encyclopedia of sociology (Vol. 5) (pp. 3019-3025). Oxford: Blackwell Publishing.
Phinney, J. S., & Ong, A. D. (2007). Conceptualization and measurement of ethnic identity: Current status and future directions. Journal of Counseling Psychology, 54(3), 271-281.
Schnepf, S. V. (2007). Immigrants' educational disadvantage: An examination across ten countries and three surveys. Journal of Population Economics, 20(3), 527-545.
Trofimovich, P., & Turuševa, L. (2015). Ethnic identity and second language learning. Annual Review of Applied Linguistics, 35, 234-252.