با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان‏شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران

چکیده

مسئلۀ اصلی مورد توجه این پژوهش برآمده از این پرسش است که «چرا برای یک زبان یگانه نام‏های متفاوتی وجود دارند؟» در این مقاله، مواردی که مطالعه شده‌اند عبارتند از:تأثیر عامل‏هایِ اجتماعی و سیاسی بر نام‏گذاری گونه‏های زبانی و اهمیت توجه به پیوندهای خویشاوندی و همانندی‏های ساختاری زبان‏ها. سپس، نام‏های ثبت‏شده برای گونه‏های زبانی ایران در نرم‏افزار «اطلس زبانی ایران» دسته‏بندی و تحلیل شده و ویژگی‏های نام‏های هر مقوله برشمرده شده است. این پژوهش به لحاظ روش‌شناختی از نوع استقرایی است و یک روش توصیفی تحلیلی مورد استفاده قرار گرفته است. در بخش نتیجه‏گیری‏، استدلال شده که نام‏گذاری گونه‏های زبانی متأثر از عوامل غیرزبانیِ اجتماعی، سیاسی و جغرافیایی است. برای بازشناسی گونه‏های زبانی از یکدیگر و تعیین نام دقیق آنها، باید به ویژگی‏های زبانی متمایزکننده و گنجینۀ واژگان اصلی آنها، تأثیر تماس زبانی درازمدت جامعه‏های زبانی و نظر و احساس گویشور دربارۀ گونۀ زبانی خود توجه شود. در بخش‏های مختلف مقاله، بحث‏ها و استدلال‏های ارائه‏شده، به نمونه‏های مقتضی مستند شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اُرانسکی، ای. م. (1379). مقدمۀ فقه‏الغۀ ایرانی. ترجمۀ کریم کشاورز، تهران: انتشارات پیام.
برجیان، حبیب (1392). زبان گفتار شهر اصفهان کی و چگونه فارسی شد؟. زبان‏ها و گویش‏های ایرانی (ویژه‏نامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، اسفند 1392، شمارۀ 3، ص110-91.
رستمی، محمد (1388). گویش نهاوندی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
دبیرمقدم، محمد (1392). رده‏شناسی زبانهای ایرانی. دو جلد، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
حسن‏نیا، محمد (2015). زبان خلوصی و گتاوی (جدگالی) و سیر تحول آن در شهرستان بستک.
فتحی بروجنی، شهلا (1392). گویش میمه‏ای. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کاشغری، محمؤدبن حسین‏بن محمد (1375). نام‌ها و صفت‌ها و ضمیرها و پسوندهای دیوان لُغاتُ التُرک. ترجمه و تنظیم و ترتیب الفبائی سیّد محمد دبیرسیاقی. تهران:

انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کلباسی، ایران (1387). گویش کلیمیان اصفهان (یک گویش ایرانی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مسعودی، علی بن حسین (1390). مروج‏الذهب و معادن الجواهر. جلد دوم، چاپ چهارم، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
وارداف، رونالد (1393). درآمدی بر جامعه‏شناسی زبان. ترجمۀ رضا امینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و نشر بوکا.
وزیری، احمدعلی خان (1386). جغرافیای بلوچستان. تصحیح، تعلیق، توضیح و اضافات از دکتر محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
همایون، همادخت (1383). گویش کلیمیان یزد (یک گویش ایرانی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
یعقوب‏زاده‏ی‏فرد، جلیل (1398). سیاست و برنامه‏ریزی زبان در جمهوری آذربایجان. تهران: ساوالان ایگیدلری.
 
Campbell, L. (2013). Historical linguistics: An introduction (3rd Ed.). Edinburgh: Edinburgh University Press.
Campbell, L. (2003). How to show languages are related: Methods for distant genetic relationship. B. D. Joseph & R. D. Janda (Eds.). The Handbook of historical linguistics (pp. 263-282), Oxford: Blackwell Publishing.
Doerfer, G. (1971). Khalaj material, Bloomington: Indiana University Publications.
Gumperz, J. J. (1971). Language in social groups, Stanford: Stanford University.
Isayev, M. I. (1977). National languages in the USSR: Problems and solutions. Moscow: Progress Publishers.
Kapović, M. (2017). Indo-European languages: Introduction. M. Kapović (Ed.). The Indo-European languages (2nd ed.) (pp. 1-9). London: Routledge.
Léglise, I., & Migge, B. (2006). Language-naming practices, ideologies, and linguistic practices: Toward a comprehensive description of language varieties, Language in Society, 35, 313-339.
Mackenzie, D. N. (1961). The origins of Kurdish. Transactions of the Philological Society, 86, 68-86.
Neethling, B. (2017). Onomastics- A multidisciplinary field of study: What's in a name?, Moldova: Lap  Lambert Academic Publishing.
Rankin, R. L. (2003). The comparative method. B. D. Joseph, & R. D. Janda (Eds.). The handbook of historical linguistics, (pp. 183-21), Oxford: Blackwell Publishing.