با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجه ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، تهران،ایران.

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، تهران، ایران.

3 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، تهران، ایران.

چکیده

یکی از رویکردهای نوین تحلیل متون در حوزه‌های نشانه‌شناسی، نشانه‌شناسی اجتماعی است که کارکردی میان‌رشته‌ای دارد. از نظریه‌های مهم در بحث نشانه‌شناسی اجتماعی که به بررسی جایگاه و کارکرد نشانه‌ها در جامعه می‌پردازد، دیدگاه پی‌یر گیرو است که به دو مسئله اصلی هویت و آداب معاشرت طبقه‌بندی می‌شود. نشانه‌های هویت نمایانگر تمایز فرد از دیگر افراد جامعه است که سازمان‌بندی اجتماع و روابط میان افراد و گروه‌ها را می‌نمایاند و باتوجه به جو مسلط جامعه در سرشت انسان شکل می‌گیرد. هدف پژوهش حاضر یافتن نشانه‌های اجتماعی هویت، براساس نظریه پی‌یرگیر و در مخزن‌الاسرار است که از جمله متون کلاسیک ادبی برای مطالعۀ اجتماعیات، اخلاقیات وتاثیر آن‌ها بر هویت انسان است. این جستار با استفاده از روش توصیفی–تحلیلی، نشانه‌های اجتماعی هویت را از حکایات مخزن‌الاسرار استخراج کرده و پس از دسته‌بندی، احصا و تحلیل هر یک از داده‌ها، دریافت که نظامی، به ترتیب بسامد کاربرد، از نشانه‌های هویتی گروه، نام والقاب، شغل و دین به منظور تمایز انواع کارکرد انسان نسبت به افراد جامعه و حتی دیگر موجودات هستی استفاده‌ کرده و تاثیر متقابل هویت و اجتماع را بر یکدیگر نشان داده که در شکل رذایل و فضایل اخلاقی در رفتار افراد جامعۀ آرمانی یا معاصر او انعکاس یافته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اکبری، بهمن. (1387). بحران هویت، هویت دینی. پیک نور، دانشگاه پیام‌نور تهران، زمستان 1387، شماره24،صص 219-231.
باقری، مهری. (1390). مقدمات زبان‌شناسی. تهران: قطره، چاپ 15.
باوان‌پوری، مسعود، خلیلی، پروین،نظری، علی. (1398). بررسی فرایند نشانه‌شناسی اجتماعی در نهج‌البلاغه با تکیه بر هویت و آداب معاشرت. پژوهش‌نامه علوی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دوفصلنامه علمی پژوهشی، سال 10،شماره 1،بهار و تابستان، صص237-215.
پژمان‌فرد، سایه. «نشانه‌شناسی اجتماعی رمان بادبادک‌باز». ششمین همایش ملی پژوهش‌های نوین در حوزه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی ایران (1399).
پروین گنابادی، بهرام، حسامی، مرمر، دادبه، اصغر. (1399). بخت در مخزن‌الاسرار از منظر تقدیرگرایی (رویکردی ساختارشناختی). پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی،شماره 1(پی در پی 39)، بهار،صص 54- 35 .
دانسی، مارسل. (1399). جستاری در باب معنا: راهنمایی درباره نظریات و کاربرد نشانه‌شناسی. مترجم ابراهیم رهنما. تهران: نشر کتاب کوله‌پشتی. چاپ اول.
سجودی، فرزان. (1382). نشانه‌شناسی کاربردی. تهران: نشرقصه.
سجودی، فرهاد. (1389). معناکاوی: به سوی نشانه‌شناسی اجتماعی. تهران: نشرعلم.
شریف نسب، مریم، جهاندیده، رعنا. (1398). باید و نبایدهای اخلاق فردی و اجتماعی در مخزن‌الاسرار (با رویکرد تاریخ اجتماعی). کهن نامه ادب پارسی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،دو فصلنامه علمی(مقاله علمی-پژوهشی)، سال دهم، شماره اول، بهار و تابستان،صص1- 31.
طغیانی، اسحاق، نجفی، زهره. (1393). کارکردهای زبانی در مخزن‌الاسرار نظامی. نشریه ادب و زبان دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال 17، شماره 36، پاییز و زمستان.
عموری، نعیم، خلیلی، پروین. (1399). نشانه‌شناسی اجتماعی مقامات حریری با تکیه بر نظریه پی‌یر گیرو.جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، دوره 12، شماره اول، بهار و تابستان، صص157-177.
گیرو، پی‌یر. (1387). نشانه‌شناسی. مترجم محمد نبوی. تهران: نشرآگه. چاپ سوم.
گیرو، پی‌یر. (1399). نشانه‌شناسی. مترجم محمد نبوی. تهران: نشرآگه. ویراست دوم.
لیوون، تئوون. (1395). آشنایی با نشانه‌شناسی اجتماعی. ترجمه محسن نوبخت. تهران: نشرعلمی. چاپ اول.
محصص، مرضیه، ذیلابی، نگار. (1399). بازنمایی هویت معاویه در نامه‌های نهج‌البلاغه با رویکرد نشانه‌شناسی اجتماعی. دو فصلنامه علمی مطالعات فهم حدیث، سال ششم، شماره دوم (پیاپی 12)، بهار و تابستان، صص77-102.
مکاریک، ایرناریما. (1385). دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: نشر آگه. چاپ دوم.
میردریکوندی، رحیم. (1379). شغل، رضایت شغلی و روش‌های ارزیابی آن. معرفت، شماره 38، صص64-77.
نوری، علی‌رضا. (1381). معیارهای اسلامی پوشش زنان و الگوی مصرف آن. اندیشه صادق، شماره 9-8،صص 122-129.
وحیددستگردی، حسن. (1387). مخزن‌الاسرار (حکیم نظامی گنجه‌ای) به کوشش سعید حمیدیان. تهران: نشرقطره. چاپ یازدهم.
Castells, Manuel. (1997).The power of identity, the information age: economy, society& culture.Vol.2. Cambridge, Massachussets; Oxford, Uk: Blackwell.
Giddens, A. (1991). Modernity and Self-Identity: Self and Society in the Late Modern Age. Cambridge: Polity Press.
Guiraud, pierre. (1973). Semiologie. Second edition. Paris, presse universitaire de france.
Jacobson .(1998). Islam in Transition. London: Routledge.
Jenkins,Richard.(2014),social identity.4th edition. Routledge.
Olson, Eric T. (2002). Personal Identity. Stanford Encyclopedia of Philosophy. First published.