با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جامعه شناسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

3 دانشجوی دکتر ی جامعه شناسی ، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

دورة صفوی یکی از دوره‎های مهم تاریخ ایران است که زبان‎های فارسی و ترکی در این دوره با یکدیگر در تعامل بودند. این مقاله، در چارچوب نظریۀ بازار زبان‎شناختی بوردیو، به بررسی کارکرد زبان‎های فارسی، ترکی و عربی در ایران دورة صفوی و همچنین قرض‎گیری واژگانی زبان‎های فارسی و ترکی از یکدیگر می‎پردازد. به این منظور، وام‎واژه‎های زبان‎های فارسی و ترکی به روش تحلیل محتوا گردآوری و از منظر بازار زبان‎شناختی بوردیو تحلیل شده‌اند. نتایج نشان می‎دهد در دورة صفوی سه زبان عربی، فارسی و ترکی با همدیگر همزیستی داشته‌اند. عربی زبان دین و علم بود و لغات و اصطلاحات مذهبی و علمی از آن زبان به زبان‎های فارسی و ترکی راه ‎یافته است. فارسی زبان شعر و ادب بود و در محافل ادبی مشروعیت داشت، واژه‎ها و اصطلاحات شعری و ادبی را به زبان ترکی قرض داده است و ترکی به عنوان زبان شاهان و ارتش، در حوزۀ قشون و دربار کاربرد داشت و لغات و عبارات نظامی و دیوانی را به فارسی عاریه می‎داد. بنابراین، تسلط هر یک از سه زبان فوق در عرصة اجتماعی معین، ناشی از ذات آن زبان نبود بلکه از اقتدار و شایستگی گویشوران آن زبان در همان عرصه تأثیر می‌پذیرفت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آرلاتو، آنتونی. (1373). درآمدی بر زبانشناسی تاریخی. ترجمة یحیی مدرسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
امینی، رضا. (1401). واکاوی ورود واژه‎های ترکی به زبان فارسی: مطالعة موردی «دستور شهریاران». زبانشناسی و گویشهای ایرانی، سال 7، شمارة 1، صص 21-39.
انوری، حسن. (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.
اولئاریوس، آدام. (1369). سفرنامه آدام اولئاریوس: اصفهان خونین شاه صفی. ترجمة حسین کردبچه. تهران: شرکت کتاب برای همه.
بابایی، رسول. (1390). امکانات سیاسی در نظریۀ جامعه‎شناختی پیر بوردیو: تولید نظریۀ سیاسی. فصلنامه سیاست، دورة 41، شمارة 3، صص 39-56.
براون، ادوارد (1369). تاریخ ادبیات ایران: از صفویه تا عصر حاضر. ترجمة بهرام مقدادی. تهران: انتشارات مروارید.
بهزادی، بهزاد. (1369). فرهنگ آذربایجانی- فارسی. تهران: انتشارات دنیا.
تربیت، محمدعلی. (1378). دانشمندان آذربایجان. به کوشش غلامرضا طباطبائی مجد. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
جنکینز، ریچارد. (1396). پییر بوردیو. ترجمة لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان. تهران: نشر نی
حقیقیان، منصور. (1393). سرمایة فرهنگی و بازتولید بین‎نسلی: تأثیر سرمایة فرهنگی والدین بر موفقیت تحصیلی فرزندان در شهر اصفهان. فصلنامه مطالعات میانفرهنگی، سال نهم، شمارة 21 صص 53-70.
حیدری، علی؛ صحرایی، قاسم و عباس‎آبادی، مجتبی. (1396). نقش قهوه‎خانه‎های عصر صفوی در تکوین سبک هندی. دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال 5، شمارة 15، صص 199-219.
خطایی، شاه‎اسماعیل صفوی. (1380). کلیات دیوان، نصیحتنامه، دهنامه، قوشماها و اشعار فارسی. تحقیق و تصحیح از میرزا رسول اسماعیل‎زاده. تهران: انتشارات بین‎المللی الهدی.
درفر، گرهارد. (1399). نفوذ زبان و ادبیات فارسی در میان ترکان. در احسان یارشاطر: حضور ایران در جهان اسلام، 307-322. ترجمة فریدون مجلسی. تهران: انتشارات مروارید.
دلاواله، پیترو. (1370). سفرنامه پیترو دلاواله: قسمت مربوط به ایران. ترجمة شجاع‎الدین شفا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
دهخدا، علی‎اکبر (1377). لغتنامة دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
ریتزر، جورج. (1393). نظریههای جامعه‎شناسی. ترجمة هوشنگ نایبی. تهران: نشر نی.
سبحانی، سیدجعفر. (1383). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: انتشارات طهوری. ویرایش دوم.
سومر، فاروق. (1371). نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی. ترجمة احسان اشراقی و محمدتقی امامی. تهران: نشر گستره.
سیدمن، استیون. (1392). کشاکش آرا در جامعه شناسی. ترجمة هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
سیوری، راجر. (1389). ایران عصر صفوی. ترجمة کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز.
شاردن، ژان. (1338). سیاحتنامه شاردن جلد پنجم. ترجمة محمد عباسی. تهران: موسسه چاپ و انتشارات امیرکبیر.
شاردن، ژان. (1338). سیاحتنامه شاردن جلد ششم. ترجمة محمد عباسی. تهران: موسسه چاپ و انتشارات امیرکبیر.
شریعتی، سارا؛ سالاری، مریم؛ هاشمی، راحله. (1393). نقد رابطۀ میان سرمایۀ تحصیلی و ابیتوس هنری. جامعهشناسی هنر و ادبیات، سال 6، شماة 2، صص 164-185.
صفا، ذبیح الله. (1364). تاریخ ادبیات در ایران، جلد چهارم. تهران: انتشارات فردوس.
صفا، ذبیح الله. (1369). تاریخ ادبیات در ایران، جلد پنجم بخش اول. تهران: انتشارات فردوس.
صفوی، کورش. (1374). واژه های قرضی در زبان فارسی. نامة فرهنگ، شمارة 19، صص 97-111.
فرای، ریچارد، نلسون. (1363). عصر زرین فرهنگ ایران. ترجمه مسعود رجب‎نیا. تهران: سروش.
فضولی بغدادی، محمد. (1400). دیوان ترکی مولانا فضولی بغدادی. تصحیح: لطفعلی برقی. تبریز: ییلاق قلم.
فکوهی، ناصر. (1384). تاریخ اندیشه و نظریههای انسانشناسی. تهران: نشر نی.
فوران، جان. (1394). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران. ترجمة احمد تدیّن. تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
قیطران‎پور، طیب. (1393). ادبیاتدان بیرآز اویانا (فراتر از ادبیات). تهران: انتشارات نخبگان.
کوپریلی، محمد فواد. (1385). صوفیان نخستین در ادبیات ترک. ترجمه و توضیح توفیق سبحانی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
گرنفل، مایکل. (1393). مفاهیم کلیدی پیر بوردیو. ترجمة محمد مهدی لبینی. تهران: نشر افکار.
گنجلی، ترکان. (1388). دولت صفوی و زبان ترکی. ترجمة نصرالله صالحی. پیام بهارستان، سال 2، شمارة 6، صص 293-298.
گودرزی، حسین. (1390). موقعیت زبان و ادبیات فارسی در ایران عصر صفویه و رابطۀ آن با زبان رسمی و ملی. فصلنامه مطالعات ملی، سال 12، شمارة 3، صص 53-81.
مالکی، الناز. (2021). عوامل درون‎زبانی و برون‎زبانی ورود واژگان ترکی به فارسی. مجلة مطالعات ایرانشناسی دانشگاه آتاترک ارزروم، شمارة 15، صص 297-325.
محمدی، فردین. (1401). تحلیل فرایند عادت‎واره نهادی دانش‎آموزان (مطالعة موردی دانش‎آموزان دورة متوسطه دوم شهر مشهد). فصلنامه تعلیم و تربیت، سال 38، شمارة 1، پیاپی 149، صص 109-132.
مدرسی، یحیی. (1400). درآمدی بر جامعهشناسی زبان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ویرایش سوم؟.
میرزاسمیعا، محمدسمیع. (1378). تذکره‎الملوک؛ سازمان اداری حکومت صفوی، یا، تعلیقات مینورسکی بر تذکره‎الملوک. به کوشش محمد دبیرسیاقی. ترجمه مسعود رجب‎نیا. تهران: امیرکبیر.
نصیری اردوبادی، میرزا علی‎نقی. (1371). القاب و مواجب دورة سلاطین صفویّه. تصحیح: یوسف رحیم‎لو. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
نقیب‎زاده، احمد؛ مجید استوار. (1391). بوردیو و قدرت نمادین. فصلنامه سیاست، دورة 42، شمارة 2، صص 279-294.
نواب‎طهرانی، میرزامهدی. (1376). دستورالاعقاب: رساله انتقادی و سیاسی از اوایل قاجار. به تصحیح و اهتمام سید علی آل‎داود. تهران: نشر تاریخ ایران.
نیکوبخت، ناصر؛ خدایار، ابراهیم؛ احمدی، محسن. (1393). تبلور برخی عناصر قهوه‎خانه‎ای در شعر صفوی. دوفصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال 2، شمارة 4، صص 109-134.
 
Bourdieu, P. (1986). The Forms of Capital. Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, 241-258. New York: Greenwood.
Durkin, P. (2014). Borrowed Words: A History of Loanwords in English. Oxford: Oxford University Press.
Kashgari, M. (1970). Divan U Logat-it Turk [Turkic-Arabic Dictionary]. Translated by Chichekli Ali. Istabnul: May Yayinlari.
Katamba, F. (2005). English Words: Structure, History, Usage. London: Routledge. 2nd ed.
Mohammadi, G. R. and Chelik, A. (2020). Persian Elements in Ottman Turkish. Adana: Karahan Kitapevi.
Weinreich, U. (2011). Languages in contact: French, German and Romansh in twentieth-century Switzerland. Amsterdam: Joan Benjamins Publishing Company.