نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• فائزه واعظ زاده ¹
• مهین پناهی ²

¹ گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

² گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات دانشگاه الزهرا. تهران، ایران

چکیده

میرزا علی خان ظهیرالدوله با پشتوانه جایگاه سیاسی در دربار قاجار و پایگاه اعتقادی در طریقت صفی‌علیشاهی و با ایجاد تشکیلات روشنفکری و آزادی‌خواهانه، از شخصیت‌های تأثیرگذار در جریان مشروطیت به شمار می‌رود. پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان فرکلاف، به دنبال پاسخ به پرسش های زیر است: نظم گفتمانی ایران عصر قاجاری چگونه در اشعار ظهیرالدوله بازتولید شده است؟ کردارهای گفتمانی اشعار وی بازتاب کدام‌یک از کردارهای اجتماعی است؟ و راهکار ظهیرالدوله برای برون‌رفت از گفتمان‌های حاکم چیست؟ نتایج نشان داد که کردارهای گفتمانی ظهیرالدوله با کردارهای اجتماعی دوره قاجار ارتباط مستقیم دارد؛ ساختار اجتماعی دوره قاجار در کارکردهای گفتمانی ظهیرالدوله با گزینش نام هایی مبتنی بر ارزش‌های بیانی بازتاب یافته و مشارکان در دو گروه دسته‌بندی شده‌اند: 1-گروه «مثبت» شامل خداوند، بزرگان دین و عرفان و شخصیت‌های مثبت؛ 2- گروه «منفی» شامل حاکمان ظالم، قدرتمندان زورگو، طبقات ناآگاه و ظلم پذیر جامعه. ظهیرالدوله با همراهی و همدلی با مردم، از جایگاه منتقد و ایده پرداز، تقابل گفتمانی ایجاد کرده است و راه رهایی از گفتمان حاکم را حرکت همگانی به سوی ستم ستیزی و آگاهی می‌داند.

کلیدواژه‌ها

• تحلیل گفتمان
• شعر قاجار
• شعر عرفانی
• ظهیرالدوله
• نورمن فرکلاف
• دوره قاجار
• زبانشناسی اجتماعی

موضوعات

• تحلیل گفتمان