با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتر ی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

2 استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ا یران

چکیده

میرزا علی خان ظهیرالدوله با پشتوانه جایگاه سیاسی در دربار قاجار و پایگاه اعتقادی در طریقت صفی‌علیشاهی و با ایجاد تشکیلات روشنفکری و آزادی‌خواهانه، از شخصیت‌های تأثیرگذار در جریان مشروطیت به شمار می‌رود. پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان فرکلاف، به دنبال پاسخ به پرسش های زیر است: نظم گفتمانی ایران عصر قاجاری چگونه در اشعار ظهیرالدوله بازتولید شده است؟ کردارهای گفتمانی اشعار وی بازتاب کدام‌یک از کردارهای اجتماعی است؟ و راهکار ظهیرالدوله برای برون‌رفت از گفتمان‌های حاکم چیست؟ نتایج نشان داد که کردارهای گفتمانی ظهیرالدوله با کردارهای اجتماعی دوره قاجار ارتباط مستقیم دارد؛ ساختار اجتماعی دوره قاجار در کارکردهای گفتمانی ظهیرالدوله با گزینش نام هایی مبتنی بر ارزش‌های بیانی بازتاب یافته و مشارکان در دو گروه دسته‌بندی شده‌اند: 1-گروه «مثبت» شامل خداوند، بزرگان دین و عرفان و شخصیت‌های مثبت؛ 2- گروه «منفی» شامل حاکمان ظالم، قدرتمندان زورگو، طبقات ناآگاه و ظلم پذیر جامعه. ظهیرالدوله با همراهی و همدلی با مردم، از جایگاه منتقد و ایده پرداز، تقابل گفتمانی ایجاد کرده است و راه رهایی از گفتمان حاکم را حرکت همگانی به سوی ستم ستیزی و آگاهی می‌داند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

 
- آبراهامیان، یرواند (1394). تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمدابراهیم فتاحی، چاپ یازدهم، تهران: نی.
- آدمیت، فریدون (1349). اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده، تهران: خوارزمی.
- آقا گل زاده، فردوس (۱۳۸۵). تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: علمی و فرهنگی.
- افشار، ایرج (1367). خاطرات و اسناد ظهیرالدوله، به کوشش ایرج افشار، چاپ دوم، تهران: زرین.
- آقامحمدحسنی، میترا (1399). «ظهیرالدوله»، دانشنامه تهران بزرگ، جلد2، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- آل داود، سید علی (1399)، «اخـوت، انجمن»، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد4، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- پالتریج، برایان (1399). درآمدی بر تحلیل گفتمان، ترجمه طاهره همتی، تهران: نشر نویسه پارسی.
- رهبر، بهزاد؛ محمودی بختیاری، بهروز؛ کریم خانلویی، گیتی (1391). «رابطه جنسیت و قطع گفتار»، جستارهای زبانی، شماره 12: 135-148.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1344). ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.
- شعبان زاده لمر، بهمن (1386). میرزا علی‌خان ظهیرالدوله، حکمران اصلاح خواه و درویش دموکرات، رشد آموزش تاریخ، شماره 29: 43-48.
- صفایی، ابراهیم (1357). ده نفر پیشتاز، تهران: شرق.
- صفایی، ابراهیم (1363). رهبران مشروطه، چاپ سوم، تهران: جاویدان.
- ظهیرالدوله، علی‌خان (1367). خاطرات و اسناد ظهیرالدوله، به کوشش ایرج افشار، چاپ دوم، تهران: زرین.
- فرکلاف، نورمن (1387). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه فاطمه شایسته پیران و دیگران، چاپ دوم، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
- فیلیپس، لوئیز؛ یورگنسن، ماریان (۱۳۸۹). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
- مدرسی چهاردهی، نورالدین (1389). سیری در تصوف، تهران: اشراقی.
- مریدی، محمدرضا؛ تقی زادگان، معصومه (1391). گفتمان‌های هنر ملی در ایران، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال هشتم، شماره29: 139-160.
- معیرالممالک، دوستعلی (1390). رجال عصر ناصری، به کوشش خدیجه نظام‌مافی، تهران: تاریخ ایران.
- میلز، سارا (1392). گفتمان، ترجمه فتاح محمدی، تهران: هزاره سوم.
- یار محمدی، لطف‌الله (1385). ارتباطات از منظر گفتمان‌شناسی انتقادی، تهران: هرمس.
- یزدی، میثم (1397). روش‌شناسی تحلیل گفتمان انتقادی سازمانی فرکلاف در مطالعات سازمانی و رویدادی هنر، پژوهشنامه فرهنگستان هنر، دوره دوم، شماره1: 114- 132.