با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان‌شناسی دانشگاه باقرالعلوم

2 کارشناس ارشد ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران

چکیده

زبان‌شناسی اجتماعی حوزه‌ای میان‌رشته‌ای‌ است که می‌تواند منظری زبان‌شناختی از حوزة گستردة اجتماع و فرهنگ را به تصویر بکشد. یکی از حوزه‌های مهم فرهنگ عامه ترانه‌های مردم‌پسند است که تا کنون، در ایران، از این چشم‌انداز مورد مطالعة جدی قرار نگرفته‌ است. اشعار غنایی موجود در این ترانه‌ها انعکاسی از فرهنگ عمومی هر جامعه است که این نکته مطالعة آن‌ها را ارزشمند می‌سازد. اگرچه ترانه‌های مردم‌پسند دارای مضامین مختلفی هستند اما، همواره، «عشق» از مفاهیم کلیدی و تکرارشونده در آن‌هاست. پژوهش حاضر به بررسی این نکته می‌پردازد که در هر برهة تاریخی، این مفهوم چگونه در ترانه‌های بیان‌شده انعکاس یافته است. همچنین در پی آن است که از دریچة نظریه و روشِ تحلیل گفتمان و با تمرکز بر نظریة گفتمان پساساختگرای لاکلا و موف، چگونگی تعریف مفهوم عشق و به‌ویژه شگردهای گفتمانی استفاده‌شده برای تثبیت معنای پیشنهادی ترانه از این مفهوم، و نیز زنجیره‌های هم‌ارزی و تفاوت شکل‌گرفته حول آن را بررسی کند. نمونۀ مورد تحلیل 16 ترانة عاشقانة ایرانی را شامل می‌شود که از میان ترانه‌های اجراشده توسط خوانندگان مرد و زن، در فاصلة سال‌های 1350 تا 1357 ش، به روش نمونه‌گیری اتفاقی انتخاب شده ‌است. نتایج نشان می‌دهد که ترانه‌های بررسی‌شده از «حضور طبیعت»، «ارجاع به گذشته»، «جاودانه‌سازی» و توسل به «نظم گفتمان‌های حاضر»، به‌خصوص «نظم گفتمان‌های دینی و سیاسی»، برای تثبیت معنا بهره برده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

احمدپناهی، محمد (1376). ترانه و ترانه‌سرایی در ایران: سیری در ترانه‌های ملی ایران. تهران: سروش.
ــــــــــ (1384). تاریخ در ترانه. تهران: پژواک کیوان.
آیتی، اکرم (1392). «تحلیل گفتمانی شعر نیما بر اساس الگوی نشانه- معناشناسی (مطالعة موردی: منظومه «به شهریار»)». دوماهنامۀ علمی پژوهشی جستارهای زبانی. بازیابی تیر 1393 از:
حامدی شیروان، زهرا و شریفی، شهلا (1390). «بررسی شعر پریا از احمد شاملو از دیدگاه تحلیل گفتمان انتقادی: کاربرد زبـان کودکانـه و دیـگر عناصر زبانی در پوشیده‌گویی و زبان غیرمستقیم». چکیدة مقالات سومین همایش ادبیات کودک (شعر کودک و نوجوان). شیراز: مرکز مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز.
سجودی، فرزان و احمدی، فاطمه (1388). «تحلیل انتقادی گفتمان فیلم روسری آبی». پژوهشنامة فرهنگستان هنر. ش12. صص 112- 128.
سلطانی، سیدعلی‌ا‌صغر (1386). «تحلیل گفتمانی فیلم‌های سیاسی-اجتماعی: نگاهی به «پارتی» سامان مقدم». مطالعات فرهنگی و ارتباطات. ش 9.
ــــــــــ (1387). قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نی.
ــــــــــ (1393). «نشانه‌شناسی گفتمانی یک «جدایی»». مطالعات جامعه‌شناختی. ش 21.
سلطانی، سیدعلی‌اصغر و بنایی، بنت‌الهـدی (1392). «سینمـای ایران و بازنمایی عناصر دینی: تحلیل گفتمان فیلم «اخراجی‌ها 2»». معرفت فرهنگی اجتماعی. ش 14، صص 5-30.
فرهنگی، سهیلا (1385). «تحلیل گفتمانی شعر «پیغام ماهی‌ها» از سهراب سپهری». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش 6، صص 69- 84.
کاکاوند، رشید (1390). «گفتگو با رشید کاکاوند: این روزها حال ترانه خوب نیست». روزنامة جام جم. (بازیابی در مهر 1393، از:
http://www1.jamejamonline.ir/ papertext.aspx? newsnum = 100854390775
کریمی، سعید (1393). مبانی ترانه‌سرایی. تهران: فصل پنجم.
کوثری، مسعود (1387). درآمدی بر موسیقی مردم‌پسند. تهران: دفتر پژوهش‌های رادیو.
ملکی، ناصر (1392). «تحلیل گفتمان با رویکردی به مدل‌های ارتباطی فرکلاف در نمایشنامة اتللو». مجلة جهانی رسانه.
 
Berggren, K. (2014). “Hip hop feminism in Sweden: Intersectionality, feminist critique and female masculinity”. In European Journal of Women’s Studies, 21(3), 233– 250.
Cole, R. (1971). Top songs in the sixties: A content analysis of popular lyrics. In American Behavioral Scientist, 14, 389- 400.
Jorgensen, M., & Phillips, L. J. (2002). Discourse Analysis as Theory and Method. London: SAGE Publications.
Kuhn, E. (1999). "I just want to make love to you": Seductive strategies in blues lyrics. In Journal of Pragmatics, 31, 525- 534.
Pettijohn, T. F. & Sacco, D. F. (2009). The Language of Lyrics An Analysis of Popular Billboard Songs Across Conditions of Social and Economic Threats. In Journal of Language and Social Psychology, No. 28(3): 297- 311.
Torfing, L. (1999). New Theories of Discourse: Laclau, Mouffe, and Zizek. Oxford: Blackwell.
West, A., & Martindale, C. (1996). Creative trends in the content of Beatles lyrics. In Popular Music and Society, 20, 103- 125.
Whissell, C. (1996). Traditional and emotional stylometric analysis of the songs of Beatles Paul McCartney and John Lennon. In Computers and the Humanities, 30, 257- 265.
Whissell, C. (2008). Emotional fluctuations in Bob Dylan’s lyrics measured by the Dictionary of Affect accompany events and phases in his life. In Psychological Reports, 102, 469- 483.