با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان شناسی، دانشگاه پیام نور

چکیده

نهج‌البلاغه گفتمانی دینی متعلق به اوایل اسلام و مرجع سایر گفتمان‌های شیعی و حاوی نظامی اجتماعی مشتمل بر اخلاق و سیاست است که از سازوکارهای شناختی مختلف، از جمله استعاره، تشکیل شده است. برخی استعاره‌های نهج‌البلاغه، مانند استعارة حیوان (در اینجا شتر)، مبتنی بر بافت جغرافیایی بلافصلِ شکل‌گیری آن گفتمان است. هدف این تحقیق بررسی نقش این استعاره در خلق و درک نظام اجتماعیِ موجود در نهج‌البلاغه بر اساس نظریة استعارة مفهومی لیکاف و جانسون (1980) در چهارچوب زبان‌شناسی اجتماعی- شناختی است. در این پژوهش عبارات استعاری مربوط به شتر از متن نهج‌البلاغه استخراج شده است تا بدانیم کدام ویژگی‌های حوزة مبدأ شتر در خدمت نظام اجتماعی موجود در نهج‌البلاغه قرار ‌می‌گیرد و این امر چگونه روی می‌دهد؟ افزون بر این، نگاشت‌های موجود میان دو حوزة شتر و انسان تا چه حد منسجم و ساختارمند عمل کرده‌اند. بررسی نگاشت‌های استعاری نشان می‌دهد که از اجزاء معنایی حوزة شتر، تنها از رفتار شتر و ارتباط با انسان برای ایجاد نظام اجتماعی استفاده شده است. همچنین، مفاهیم موجود در حوزة شتر برای خلق و درک مسائل اجتماعی اعم از اخلاقی و سیاسی، همچون مرگ و گناه، جهاد و ارزشمندی آن، فتنه و خطرات آن، دنیا و خطرات آن، حکومت و عواقب منفی آن، دشمن‌شناسی و لزوم آن، به شیوه‌ای بسیار منسجم مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

افخمی عقدا، رضا (1390). نگاهی نمادین به حضور شتر در شعر دورة جاهلی. مجلة ادب عربی، سال3، شمارۀ 3، 247-280.
پورابراهیم، شیرین (1395). بررسی ‌تطبیقی ‌ترجمه‌های‌ فارسی‌ و انگلیسی‌ نهج‌البلاغه: ‌رویکرد‌ ‌استعارة‌ شناختی. طرح پژوهشی دانشگاه پیام نور، منتشرنشده.
ترابی ورنوسفادرانی، عبدالعلی (1394). بررسی ابعاد گوناگون فتنه از دیدگاه نهج البلاغه. برگرفته از: http://montazer.ir/content/ بررسی- ابعاد- گوناگون-فتنه- از-دیدگاه-نهج-البلاغه-0
تقی‌پور، ابوالفضل و افسانه قاسم‌پور (1395). مختصات فتنه در نهج‌البلاغه. پژوهش‌نامۀ علوی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 7، شمارۀ 1، 49-60.
دشتی، محمد (1379). ترجمة نهج‌البلاغه. قم: مشهور.
 شریف‌الرضی، محمد بن حسین (1414 ق). نهج‌البلاغه. محقق: صبحی صالح. قم: هجرت.
قیم، عبدالنبی (1384). فرهنگ معاصر عربی- فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
کووچش، زُلتن (1393). مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره. مترجم: شیرین پورابراهیم. تهران: سمت.
مکارم شیرازی (1395). ترجمه و شرح خطبه 158 نهج البلاغه؛ بخش دوم: عاقبت حکومت ظالم بنی امیه. برگرفته از: http://ahlolbait.com/article/15436
هوشنگی، مجید، حسینعلی قبادی و حامد فولادوند (1393). بررسی تطبیقی رمزهای تمثیلی شتر، شیر و کودک در آثار و اندیشة مولانا و نیچه. ادبیات تطبیقی، دورة 2، شمارۀ 2، 243-270.
 
Agha Golzadeh, F. & S. Pourebrahim (2013). Death Metaphor in Religious Texts: A Cognitive Semantics Approach. International Journal of Humanities, 2(4), 61-78.
Dirven, R., B. Hawkins & E. Sandikcioglu (Eds.) (2001). Language and Ideology. Volume I: Theoretical Cognitive Linguistic Approaches. Amsterdam/Philadelphia: Benjamins.
Evans, V. & M. Green (2006). Cognitive Linguistics: An Introduction. Edinburg: Edinburg University Press.
Fairclough, N. (1989). Language and Power. London: Longman.
Gibbs, R. (1999a). Researching Metaphor. In: L. Cameron & G. Low (Eds.), Researching and Applying Metaphor, (pp. 29-47). Cambridge: Cambridge University Press.
Gibbs, R. (1999b). Taking Metaphor out of our Heads and Putting it into the Cultural World. In: R. Gibbs & G. Steen (Eds.), Metaphor in Cognitive Linguistics, (pp. 145–166). Amsterdam: Benjamins.
Goatly, A. (2006). Human, Animals and Metaphor. Society and Animals, 14(1), 15-37.
Harder, P. (2010). Meaning in Mind and Society: A Functional Contribution to the Social Turn in Cognitive Linguistics. Berlin: Walter de Gruyter.
Hung, D. W. L. (2002). Metaphorical Ideas as Mediating Artifacts for the Social Construction of Knowledge: Implications from the Writings of Dewey and Vygotsky. International Journal of Instructional Media, 29(2), 197–214.
Janicki, K. (2006). Language Misconceived: Arguing for Applied cognitive Sociolinguistics. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
Johnson, M. (1993). Moral Imagination: Implications of Cognitive Science for Ethics. Chicago, IL: University of Chicago Press.
Johnson, M. (2014). Morality for Humans: Ethical Understanding from the Perspective of Cognitive Science. Chicago, IL: University of Chicago Press.
Kovecses, Z. (1999). Metaphor: Does It Constitute or Reflect Cultural Models? In: R. Gibbs & G. Steen (Eds.), Metaphor in Cognitive Linguistics, (pp. 167–188). Amsterdam: Benjamins.
Kovecses, Z. (2002). Metaphor: A Practical Introduction. Oxford: Oxford University Press.
Kristiansen, G. & R. Dirven (Eds.) (2008). Cognitive Sociolinguistics: Language Variation, Cultural Models, Social Systems. Berlin/New York: Mouton de Gruyter.
Kristiansen, G. & R. Dirven (2008) Introduction: Cognitive Linguistics: Rationale, Methods and Scope. In: Kristiansen, G. & R. Dirven (Eds.), Cognitive Sociolinguistics: Language Variation, Cultural Models, Social Systems, (pp. 1-17). Berlin/New York: Mouton de Gruyter.
Lakoff, G. (2002). Moral Politics: How Liberals and Conservatives Think (2nd Ed.). Chicago, IL: University of Chicago Press.
Lakoff, G. & M. Johnson (1980). Metaphors We Live By. Chicago: Chicago University Press.
Langacker, R. W. (1999). Grammar and Conceptualization. Berlin/New York: Mouton de Gruyter.
Martsa, S. (2003). Conceptual Mappings in the Ethnobiological Categorizations of Animals. Paper presented at the Researching and Applying Metaphor: Metaphor, Categorization and Abstraction Conference, Paris.
Pires de Oliveira, Roberta. (2001). Language and Ideology: An Interview with George Lakoff. In: R. Dirven, B. Hawkins & E. Sandikcioglu (Eds.), Language and Ideology. Volume I: Theoretical Cognitive Linguistic Approaches, (pp. 23-48). Amsterdam/Philadelphia: Benjamins.
Shore, B. (1996). Culture in Mind: Cognition, Culture, and the Problem of Meaning. Oxford: Oxford University Press.
Yu, N. (2016). Spatial Metaphors for Morality: A Perspective from Chinese. Metaphor and Symbol, 31(2), 108-125.