با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری زبان‌‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی

2 استادیار زبان‌‌شناسی، دانشگاه پیام نور

چکیده

این مقاله به بررسی چندمعنایی واژة «جیگر» در زبان فارسی در چارچوب زبان‌شناسی شناختی اجتماعی می‌‌پردازد، با این هدف که نشان دهد رویکرد زبان‌شناسیِ شناختی‌اجتماعی بهتر از رویکرد زبان‌شناسیِ شناختی می‌‌تواند از عهدة تبیین انعطاف در معانی مختلف واژه‌‌‌های چندمعنا برآید. در زبان‌شناسیِ شناختی چندمعنایی واژگانی را نمی‌توان به مفهومی ایستا که نزد همۀ گویشوران زبان ثابت است، تقلیل داد و متغیرهای اجتماعی مثل سن، جنسیت، طبقة اجتماعی، سطح سواد و غیره در آن مؤثرند. در این مقاله به پیروی از مدل رابینسون (2010، 2012 الف، 2012 ب و 2014) به‌طور خاص تأثیر دو متغیر اجتماعی سن و جنسیت بر تعداد و برجستگی هریک از معانی واژة چندمعنای «جیگر» نزد گویشوران بررسی می‌شود. اطلاعات به روش کتابخانه‌‌‌‌ای، مصاحبه و پرسش‌‌نامه جمع‌آوری شده‌‌اند. روش پژوهش توصیفی‌تحلیلی و نیز میدانی، و روش تحلیل داده‌ها تلفیقی (کمّی و کیفی) است. نتایج نشان داد که زبان‌‌شناسیِ شناختی‌اجتماعی می‌تواند تنوع معنایی واژه‌‌های چندمعنا و تأثیر متغیرهای اجتماعی جنسیت و سن بر تعداد و برجستگی هریک از معانی را دقیق‌تر تبیین کند. به‌عبارت‌دیگر، نتایج نشان داد که معانی مختلف واژة چندمعنای مذکور در میان گویشوران زن و مرد متعلق به گروه‌های سنی متفاوت، توزیع یکسانی ندارد و تصادفی نیست، بلکه به میزان چشمگیری تحت‌تأثیر سن و جنسیت است.

کلیدواژه‌ها

انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن (دورة هشت جلدی). تهران: انتشارات سخن.
دبیرقدم، محمد (1383). زبان‌‌‌شناسی نظری، پیدایش و تکوین دستور زایشی (ویراست دوم). تهران: سمت.
دبیرمقدم، محمد، فاطمه یوسفی‌راد، ویدا شقاقی و سیدمحمود و متشرعی (1397). زبان ‏شناسی شناختی اجتماعی:‏ رویکردی نوین به معنا و تنوعات زبانی. فصلنامة زبان‌‌‌شناسی اجتماعی . دورة 2 . ش 2: 20- 29.
صدری افشار، غلامحسین و نسرین حکمی (1388). فرهنگنامة فارسی (دورة سه جلدی). تهران: فرهنگ معاصر.
Bybee, J. (2006). From usage to grammar: The mind’s response to repetition. Language 82, 711-733.
Bybee, J. (2007). Frequency of use and the organization of language. Oxford: Oxford University Press.
 Bybee, J. (2010). Language, usage, and cognition. Cambridge: Cambridge University Press.
Croft, W. & Cruse, D. (2004). Cognitive linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
Geeraerts, D. (2003). ‘Usage-based’ implies ‘Variational’: On the inevitability of cognitive sociolinguistics. Plenary lecture presented at the 8th International Cognitive Linguistics Conference: Cognitive Linguistics, Functionalism, and Discourse Studies: Common Ground and New Directions. Logrono.
Geeraerts, D. (2005). Lacteal variation and empirical data in cognitive linguistics. In F. J. Ruiz de Mendoza Ibanez & M. S. P. Carvel (Eds.) Cognitive linguistics: Internal dynamics and interdisciplinary interaction (pp. 163-189). Berlin, New York: Mouton de Gruyter.
Geeraerts, D., &Cuyckens, H. (Eds.) (2007). The Oxford handbook of cognitive linguistics. Oxford: Oxford University Press.
Geeraerts, D., Kristiansen, G., & Peirsman , Y. (Eds.) (2010). Advances in cognitive sociolinguistics. Berlin, New York: Mouton de Gruyter.
Gries, S. T., & Stefanowitch, A. (Eds). (2006). Corpora in cognitive linguistics: Corpus –based approaches to syntax and lexis. Berlin/ New York: Mouton de Gruyter.
Grondelares, S., Geeraerts, D., & Speelman, D. (2007). A case for a cognitive corpus linguistics. In M. Gonzalez-Marquez, I. Mittelberg, S. Coulson & M. J. Spivey (Eds.). Methods in cognitive linguistics (pp. 149- 169). Amsterdam, Philadelphia: John Benjamin.
Talmy, L. (2007). Foreword. In M. Gonzales-Marquez, & I. Mittelberg. (Eds.) Methods in cognitive linguistics. John Benjamin Publishing Company.
Kristiansen, G. & Dirven, R. (2008). Introduction: Cognitive linguistics: Rationale, methods & scope. In G. Kristiansen, & R. Dirven (Eds.). Cognitive sociolinguistics: Language variation, cultural models, social systems. Mouton de Gruyter.
Labov, W. (1997). Linguistics and sociolinguistics. In N. Coupland, & A. Jaworski (Eds.) Sociolinguistics: Modern linguistics series. Palgrave: London.
Langacker, R. W. (1987). Foundations of cognitive grammar: Theoretical prerequisites. Stanford, CA: Stanford University Press.
Langacker, R. W. (1999). Grammar and conceptualization. Berlin/ New York: Mouton de Gruyter.
Langacker, R. W. (2000). A dynamic usage-based model. In M. Barlow & S. Kemmer (Eds.). Usage-based models of language, (pp. 1-64). Stanford, CA: CSLI Publications.
Robinson, J. A. (2010). Awesome insights into semantics variation. In D. Geeraerts, G. Kristiansen, & Y. Piersman. (eds.), Advances in cognitive sociolinguistics (pp. 85-109). Berlin/ New York: Mouton de Gruyter.
Robinson, J. A. (2012a). A sociolinguistic perspective on semantic change. In K. Allen & J. A. Robinson (Eds.). Current methods in historical linguistics (pp. 191-231). Berlin/ New York: Mouton de Gruyter.
Robinson, J. A. (2012b). A gay paper: Why should sociolinguistics bother with semantics? English Today, 28(4): 38-54.
Robinson, J. (2014). Quantifying polysemy in cognitive sociolinguistics (pp. 87-115). Corpus methods for semantics. John Benjamins Publishing Co.
Traugott, E. C. (1989). On the rise of epistemic meaning in English: An example of subjectification in semantic change. Language, 65, 33-65.
Traugott, E. C., & Dasher R. B. (2002). Regularity in semantic change. Cambridge: Cambridge University Press.