با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران

2 دانشیار گروه زبان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران

3 استادیار گروه زبان‌های خارجی (زبان‌شناسی) دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران

چکیده

پیوند زبان و ادبیات در انتقال ایدئولوژی‌ها از حوزه‌های جذاب و کاربردی در زبانشناسی معاصر است؛ ازآنجاکه علاوه بر زبان، شیوۀ تفکر ما نیز استعاری است، با بررسی استعاره‌های یک متن می‌توان به تفکر غالب در یک گفتمان دست‌یافت. ادبیات داستانی، داستان شخصیت‌ها و موقعیت‌هایی را روایت می‌کند که با تجربه‌ها و تفکرات و مشاهدات انسانی ارتباط دارد و خواننده را در کنار لذت بردن به تفکر دربارۀ محتوای داستان و ایدئولوژی نویسنده وا‌می‌دارد؛ بنابراین بررسی تفکر غالب در گفتمان به دلیل تعامل بین مخاطب و جامعه اهمیت دارد. در این پژوهش با بررسی استعاره‌های مفهومی حوزۀ مقصد زن، تأثیر ایدئولوژی فمینیستی ارزیابی شد. داده‌های کمی این پژوهش، که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شد، شامل 136 استعارۀ مفهومی با حوزۀ مقصد زن بود که از بین آثار 6 نویسندۀ زن و مرد (در دهه هشتاد شمسی) نمونه‌گیری و ارزیابی شد. براساس نتایج، 17حوزۀ مبدأ شامل حیوان، گیاه، غذا، ظرف، مبارزه، مذهب، شئ، تجارت، شغل، چاه، آب، آتش، نور، ابزار، رویداد، کوه و معدن برای مفهوم‌سازی زن به‌کاررفته است و استعاره‌های معدودی تحت تأثیر تفکر فمینیستی است؛ اگرچه می‌توان رگه‌هایی از تغییر نگرش کلیشه‌ای به زن را در آثار داستانی مشاهده کرد اما ایدئولوژی غالب همچنان نگاه سنتی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ارسطویی، شیوا (1381). آفتاب مهتاب. تهران: نشر گیو.
ــــــــــــــ (1384). من دختر نیستم. تهران: نشر قطره.
افراشی، آزیتا (1395). مبانی معناشناختی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
تانگ، رزماری (1387). نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی. ترجمۀ م. نجم عراقی. تهران: نشر نی.
جواد درجی، مانی (1390). تأثیر فمنیسم در ادبیات داستانی ایران در دهۀ هشتاد (مطالعۀ موردی مهسا محب‌علی، سارا سالار، مرجان شیرمحمدی، آذردخت بهرامی). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد علوم سیاسی. دانشکدۀ علوم سیاسی. دانشگاه آزاد اسلامی. واحد تهران مرکز.
ربی، مهدی (1386). آن گوشۀ دنج سمت چپ. تهران: چشمه.
ـــــــــــ (1388). برو ولگردی کن رفیق. تهران: چشمه.
سناپور، حسین (1383). با گارد باز. تهران: چشمه.
ــــــــــــــ (1384). سمت تاریک کلمات. تهران: چشمه.
شیرمحمدی، مرجان (1380). بعد از آن شب. تهران: مرکز.
ـــــــــــــــــــ (1383). یک جای امن. تهران: مرکز.
غلامحسین زاده، غلامحسین و طاهری، قدرت‌الله و حسینی، سارا (1391). سیر ادبیات زنان در ایران از ابتدای مشروطه تا پایان دهه‌ی هشتاد. تاریخ ادبیات (پژوهشنامه علوم انسانی)، پاییز و زمستان، شمارۀ 3/71، ص 199-212.
قاسمی، زهرا (1394). بررسی استعاره‌های مفهومی زن در شعرهای فروغ فرخزاد. .مطالعات زبان و ادبیات غنایی. سال پنجم. شمارۀ 16.پاییز. ص25-36.
قاسمی، زهرا و خراسانی، محبوبه و (1397). تعامل و تقابل استعاره‌های مفهومی زن و مرد در شعر سیمین بهبهانی. مطالعات زبان و ادبیات غنایی. سال هفتم، پاییز، شمارۀ 24 ، ص 61-76.
قوپرانلو، مهردخت(1390). روشنفکران ایرانی و فمینیسم در جمهوری اسلامی. پایان‌نامه. دانشگاه آزاد اسلامی. واحد علوم و تحقیقات.
کووچش، زولتان (1393). مقدمهای کاربردی بر استعاره. ترجمۀ شیرین پورابراهیم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
لیکاف، جورج (1383). نظریۀ معاصر استعاره. گردآورنده فرهاد ساسانی، استعاره: مبنای تفکر و ابزار زیبایی‌آفرینی (مجموعه مقالات امبرتو اکو و دیگران). ص 135-231. گروه مترجمان. تهران: انتشارات سورۀ مهر.
لیکاف، جرج و جانسون، مارک (1394). استعارههایی که با آن‌ها زندگی میکنیم. ترجمۀ هاجر آقاابراهیمی. تهران: نشر علم.
مستور، مصطفی (1382). من دانای کل هستم. تهران: ققنوس.
ـــــــــــــــ (1389). تهران در بعد از ظهر. تهران: چشمه.
مشیرزاده، حمیرا (1381). از جنبش تا نظریۀ اجتماعی: تاریخ دو قرن فمینیسم. تهران: شیرازه.
میرصادقی، جمال (1383). داستان و ادبیات. تهران: آیۀ مهر.
میرعابدینی، حسن (1387). صدسال داستان نویسی ایران با تجدید نظر کلی. تهران: چشمه.
ـــــــــــــــــ (1392). تاریخ ادبیات داستانی. تهران: سخن.
وفی، فریبا (1386). در راه ویلا. تهران: چشمه.
ــــــــــ (1389). همۀ افق. تهران: چشمه.
ون‌دایک، تئون. ا. (1382). مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن تا گفتمانکاوی انتقادی. ترجمۀ گروه مترجمان. تهران: دفترمطالعات و توسعۀ رسانه‌ها.
هام، مگی و گمبل، سارا (1382). فرهنگ نظریه‌های فمینیستی. ترجمۀ نوشین احمدی خراسانی و دیگران. تهران: توسعه.
Charteris- Black, J. (2004). Corpus approaches to critical metaphor analysis. Palgrave Macmillan.
Charteris- Black, J. (2012). Shattering the bell jar: Metaphor, gender and depression. Metaphor & Symbol, 27 (3), 199-216.
Kovecses, Z. (2002). Metaphor: A practical introduction. Oxford: Oxford University Press.
Lakoff, G. (1993). The contemporary theory of metaphor. In A. Ortony (ed.). Metaphor and thought (2nd ed.) (pp. 202-51). Cambridge: Cambridge University Press.
Lakoff, G., & Johnson, M. (1980). Metaphor we lived by. Chicago: University of Chicago Press.
Lakoff, G., & Turner, M. (1989). More than cool reason: A field guide to poetic metaphor. Chicago: University of Chicago press.
Maestre, M. D. (2015). ‘Man the hunter’: A critical reading of hunt-based conceptual metaphors of love and sexual desire. Journal of Literary Semantics. 44(2), 89–113.
Perez-Hernandez, L. (2016). A cross-cultural gender analysis of the pragmatic functions of conceptual metaphor in Spanish and English newspapers. Text & Talk. 36(5), 541–563.