با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه‏شناسی، دانشگاه کردستان

2 کارشناسی ارشد جامعه‏شناسی، دانشگاه کردستان

چکیده

در نظم فرهنگی- زبانی ایران مدرن زبان همواره از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده است. زبان فارسی به‏عنوان یکی از دال‏های وحدت‏بخشِ ایرانیان در نتیجۀ سیاست‏های زبانی، واجد جایگاه مهمی شد و این وضعیت، موقعیت‏هایی را برای زبان‏های اقلیت تعیین کرد. در این پژوهش برآن بوده‏ایم تا این نظم فرهنگی-زبانی را به مدد روش تحلیل گفتمان «لاکلائو» و «موفه» مورد واکاوی قرار داده و جایگاه زبان‏های اقلیت را در یک صورت‏بندیِ گفتمانی مشخص کنیم؛ بنابراین به مدد اسناد، قوانین و اساسنامه‏های دولتی از زمان تأسیس مجلس شورای ملی (1285 ه.ش) تاکنون، نظم مذکور را مورد تحلیل قرار داده‏ایم. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در هر سه دورۀ مورد بررسی (مشروطه، پهلوی، جمهوری اسلامی ایران)، زبان فارسی به‏عنوان یکی از دال‏های اصلی گفتمان سیاست فرهنگی و زبان‏های اقلیت به‏عنوان مسئله‏ای برای برساخت هویت ملی بازنمایی شده‏اند. در دولت مشروطه سکوتی مبتنی بر انکار، در دولت پهلوی سکوتی مبتنی بر حذف و پس از انقلاب اسلامی حذفی ادغامی در قوانین و اسناد دولتی زبان‏های اقلیت را دربرگرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اتابکی، تورج (1391)، تجدد آمرانه: جامعه و دولت در عصر رضاشاه، ترجمۀ مهدی حقیقت‏خواه. تهران: نشر ققنوس.
احمدی‏پور، طاهره (1390)، به سوی چارچوب سیاست زبانی ملی، زبان‏شناخت، پژوهشکدۀ علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، شمارۀ اول، صص 1-16.
اکبری، محمدعلی (1393)، ت‍ب‍ارش‍ن‍اس‍ی ه‍وی‍ت ج‍دی‍د ای‍رانی: (عصر قاجاریه و پهلوی اول). تهران: نشر علمی فرهنگی.
تاجیک، محمدرضا (1379)، گفتمان و تحلیل گفتمانی، تهران: انتشارات فرهنگ گفتمان.
داوری اردکانی، نگار (1392)، جامعه‏شناسی زبان: برنامه‏ریزی زبان فارسی و نگرش‏های زبانی. تهران: نشر جامعه‏شناسان.
دورانتی، الساندرو (1395)، انسان‏شناسی زبان‏شناختی، ترجمۀ رضا مقدم‏کیا. تهران: نشر نی.
رحیمی، مصطفی (1357)، قانون اساسی ایران و اصول دموکراسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
رسولی، حسین؛ دهقانی، رضا و کریمی، علیرضا (1396)، سیاست‏های زبانی پهلوی اول در کردستان و پیامدهای آن (با تأکید بر مدارس)، فصلنامۀ مطالعات تاریخ فرهنگی، سال هشتم، شمارۀ 30، صص 78 - 98.
روستایی، محسن (1385)، تاریخ نخستین فرهنگستان ایران به روایت اسناد همراه با واژه‏های مصوب و گمشدۀ فرهنگستان (1314 - 1320 ش). تهران: نشر نی.
سارلی، ناصرقلی (1387)، زبان فارسی معیار. تهران: نشر هرمس.
سلطانی، سید علی اصغر (1383)، تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش، فصلنامۀ علوم سیاسی، شمارۀ 28، صص 153 تا 180.
عبدالخانی، لنا (1390)، تأثیر دگرگونی‏های سیاسی و سیاست‏گذاری‏های زبانی بر وضعیت زبان در نظام‏های توتالیتر سدۀ بیستم: با مطالعۀ موردی تاجیکستان، پایان‏نامۀ دکتری علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
فاضلی، نعمت‏الله و قلیچ، مرتضی (1392)، نگرشی نو به سیاست فرهنگی. تهران: نشر تیسا.
کسرایی، محمدسالار و پوزش‏شیرازی، علی (1388). نظریۀ گفتمان لاکلائو و موفه، ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‏های سیاسی، فصلنامۀ سیاست (مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی). دورۀ 39، شمارۀ 3، صص 339- 360.
لاکلائو، ارنستو و موفه، شانتال (1393)، هژمونی و استراتژی سوسیالیستی به سوی سیاست دموکراتیک رادیکال، ترجمۀ محمد رضایی. تهران: نشر ثالث.
میلر، توبی و یودیس، گئورگ (1389)، سیاست فرهنگی، ترجمۀ نعمت الله فاضلی و مرتضی قلیچ. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
ناتل خانلری، پرویز (1395)، تاریخ زبان فارسی. تهران: نشر نو.
هال، استیوئرت (1391)، معنا، فرهنگ و زندگی اجتماعی، ترجمۀ احمد گل‏محمدی. تهران: نشر نی.
یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1395)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
اساسنامۀ فرهنگستان ایران (1314) در نامۀ فرهنگستان، سال اول، فروردین و اردیبهشت 1322، شمارۀ اول.
اساسنامۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی (1368) در سامانۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بازیابی شده در 30 تیر 1398 ازhttp://apll.ir.
اصول کلی سیاست فرهنگی کشور (1371) در سامانۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی. بازیابی شده در 30 تیر 1398  از http://www.sccr.ir.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1358).بازیابی شده در 30 تیر 1398 از https://rc.majlis.ir/fa/ content/iran_constitution
مجموعه مصوبات مجلس شورای ملی، سامانۀ قوانین مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی . بازیابی‏شده در 30 تیر 1398 ازhttp://rc.majlis.ir
مجموعه مصوبات مجلس شورای ملی، سامانۀ ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست جمهوری، معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات. بازیابی‏شده در 30 تیر 1398  http://www.qavanin.ir..
مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش (1377) در مجموعه مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش (مصوبات کلی و عمومی)، تهران: مؤسسه فرهنگی منادی تربیت.
نقشۀ مهندسی فرهنگی کشور (1392)، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در در سامانۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی، بازیابی شده در 30 تیر 1398 از (http://www.sccr.ir).
Cemiloglu, D. (2009). Language policy and national unity: The dilemma of the Kurdish language in Turkey. College Undergraduate Research Electronic Journal. Retrieved from https://repository.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1115&context=curej
Cobarrubias, J., & Fishman, J. A. (Eds.). (1983). Progress in language planning: International perspectives (No. 31). Walter de Gruyter.
Cooper, R. L. (1989). Language planning and social change. Cambridge University Press.
Deumert, A. (2000). Language planning and policy. In R. Mesthrie, J. Swann, A. Deumert, & W. L. Leap (Eds.) Introducing sociolinguistics (pp.384-418.). Edinburgh:  Edinburgh University Press.
Fernandes, D. (2012). Modernity and the linguistic genocide of Kurds in Turkey. International Journal of the Sociology of Language, 2012(217), 75-95.
Kowalewska, M K. (2013). Iranian language policy: a case of linguistic purism. Investigationes Linguiticae. 22, 89-103
Laclau, E., & Mouffe, C. (1985). Hegemony and socialist strategy: Toward a radical democratic politics (2nd ed.). London: Verso.
Tollefson, J. W. (1991). Planning language, planning inequality. New York: Longman.