با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان‌‌شناسی همگانی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران جنوب، تهران، ایران

2 دانشیار زبان‌شناسی، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، تهران، ایران

3 استادیار زبان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران مرکز، تهران، ایران

چکیده

این مقاله مختص رده‌شناسی مقولۀ حالت در چهار گونه از زبان ترکی، یعنی ترکی آذری، خلجی، ترکی آناتولیایی (استانبولی) و ازبکی است. حالت‌نمایی یکی از روش‌های کاربردی برای نشان‌دادن ارتباط نحوی میان عناصر جمله است. به طوری که رابطۀ نحوی میان گروه اسمی و فعل را نشان‌‌ می‌دهد . رویکرد نظری اصلی این تحقیق نظام حالت‌‌‌نمایی براساس رویکرد کامری (1989) است که پنج ردۀ زبانی را از لحاظحالت‌نمایی معرفی کرده‌است . داده‌های منتخب این پژوهش از متون ادبی و داستانی است و جملات گردآوری‌‌‌شده از این متون استخراج شده‌اند. بر اساس داده‌ها در زبان ترکی و گونه‌های آن شش حالت وجود دارد که حالت‌های فاعلی، مفعولی مستقیم، مفعولی غیر مستقیم، اضافی، ازی و دری هستند. تظاهر حالت با استفاده از تکواژهای وابستۀ حالت‌نما به‌صورت پسوند است. در این مقاله همچنین به مبحث گذرایی در حالت‌نمایی پرداخته شده‌است . از آنجا که این چهار گونه از چند شاخۀ زبان ترکی هستند، شباهت‌ها و تفاوت‌‌‌هایی دارند که بررسی رده‌‌‌‌‌شناسانۀ آن در این مقاله انجام شده‌‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

احمدی ‌‌‌‌گیوی، حسن (۱۳۸۳). دستور تطبیقی زبان ترکی و فارسی. تهران: قطره.
آرلاتو، آنتونی (۱۳۷۳). درآمدی بر زبان‌شناسی تاریخی. ترجمة یحیی مدرسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
آکینر، شیرین (۱۳۶۶). اقوام مسلمان اتحاد شوروی. ترجمۀ علی خزائی‌فر. مشهد: آستان قدس رضوی.
امیرحسینی، خسرو و امیرحسینی، محمد (۱۳۹۴). تاریخ ایل خلج. تهران: راز نهان.
تفرجی یگانه، مریم و احمدی، فاطمه (۱۳۹۳). حالت‌‌نماهای زبان ترکی. دومین کنفرانس ملی تحقیقات کاربردی در مطالعات زبان انگلیسی. تهران: دانشگاه جامع علمی و کاربردی. ۱-۶.
ثمره، یدالله (۱۳۸۱). تحلیلی بر رده‌شناسی زبان: ویژگی‌های رده‌شناسی زبان فارسی. زبان‌شناسی، ۷ (۱)، ۶۱- ۸۰.
جمراسی، علی‌اصغر (۱۳۹۳). خلج و خلج‌پژوهی در ترکیه و ایران. وارلیق، (۱۷۲)، ۱۶-۳۰.
جمراسی، علی‌اصغر (گردآورنده) (۱۳۹۴الف). گل صنوبر داستانی. تهران: تکدرخت.
جمراسی، علی اصغر (۱۳۹۴ب). خداحافظ خلجی: خلجی دانیشاق و یازاق. تهران: تکدرخت.
حق‌پرست قراملکی، حسین (۱۳۸۵). تحلیل زبان ترکی به طریق ریاضی. تهران: اندیشة آریا.
دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی (۱۳۸۷). ج ۱۵. ترکی، زبان‌ها، تهران: دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
دبیرمقدم، محمد (۱۳۹۲). رده‌شناسی زبان‌های ایرانی (۱). تهران: سمت.
راسخ‌مهند، محمد، با همکاری مژگان معین و مسعود محمودی‌راد (۱۳۹۳). فرهنگ توصیفی نحو. تهران: نشر علمی.
ساهر، حبیب (۱۳۹۲). تالانچی‌لار: حکایه‌لر و یادداشت‌لار. به ‌کوشش م. جعفرزاده. تهران: نخبگان.
فرزانه، محمدعلی (۱۳۷۷). مبانی دستور زبان آذربایجان (۲). تهران: نشر فرهنگ.
فرزانه، محمدعلی (بی‌تا). دستور زبان آذربایجان(۱). تهران: نشر فرهنگ.
فرهمند اقدم، درنا (۱۳۹۱). «ساختار موضوعی و نحوۀ واگذاری حالت در جمله‌های خبری ترکی»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی. دانشگاه بیرجند.
کاشغری، محمود (۱۳۷۵). دیوان لغات ترک. به ‌کوشش محمد دبیر‌سیاقی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
گلفام، ارسلان (۱۳۷۹). شباهت‌ها و تفاوت‌های زبانی: جهانی‌ها و رده‌شناسی. مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (۱۵۵): ۱۷۱-۱۹۰.
محمدپناه، بهنام (۱۳۸۷). ترکان در گذر تاریخ. تهران: سبزان.
ملاولی، مرتضی، کریمی‌دوستان، غلامحسین و دیگران (۱۴۰۰) همسانی ساختاری بند و گروه حرف تعریف: حالت و مطابقه در ترکی آذری. زبان‏پژوهی (۴۱): ۳۰۱-۳۲۴.
نجیب‌زاده، نغمه (۱۳۹۰). «بررسی حالت در زبان ترکی تبریز»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی. تهران: دانشگاه تهران.
نغزگوی کهن، مهرداد (۱۳۸۹). چگونگی شناسایی موارد دستوری‌شدگی. پژوهش‌های زبانی و ادبیات تطبیقی (۲): ۱۴۹-۱۶۵.
هیئت، جواد (۱۳۸۰). سیری در زبان و لهجه‌های ترکی. تهران: پیکان.
Blake, J. B. (2004). Case. Cambridge University Press.
Booij, G. (2005) .The grammar of words. Oxford: Oxford university press.
Comrie, B(1989). Language universal and linguistic typology. Oxford: Blackwell.
Comrie, B. (1992). Turkic languages. In W. Bright (ed.) Internal Encyclopedia of Lingaistics volume IV, 187–188. New York: Oxford University Press.
Crystal, D. (1992). Dictionary of linguistic and phonetics. Oxford: Blackwell.
Doerfer, G. (1992). Centeral Asia: Turkish –Iranian language contacts. Encyclopedia Iranica (V 15). California: Mazda Publishers.
Ergin, M. (2004). Türk dil bilgisi, Istanbul: Fatih.
Göksel, A., & Kerslake, C. (2005). Turkish. Routledge.
Hengirmen, M. (1998).Türk temel dil bilgisi. Ankara: Kizilay.
Haspelmath, M., & Sims, A. D. (2010). (2nd Ed). Understanding morphology. London: Hodder education, an Hachette uk company.
Johanson, L. (1998). The history of turkic. In L. Johanson & É. Á. Csató (Eds). The Turkic languages. London, New York: Routledge.
Katamba, F., & Stonham, J. (2006). Morphology. London: Palgrave Macmillan.
Kornfilt, J. (1997). Turkish. Londen and New York.
Liber, R. (2009). Introducting morphology. Cambridge press.
Menges, K. (1968). Turkik language and people. Germany: Wisbanden.
Oybek (2004). Navoiy. Toškent: Nashriot Matbaa.
Pammuk, O. (1998). Benin Adim kirmizi.  İstanbul: Letişim.
Song, J. J., & Siewierska, A. (1998). Case typology and grammar (festschrist of Barry Blake). Amesterdam:Benjamins.
Song, J. J. (2001). Linguistic typology: Morphology and syntax. Longman: University of Cambridge.
Shopen, T. (2007). Language typology and syntatic-description. Cambridge University Press.
Sjoberg, A. F. (1963). Uzbek structural grammar, Uralic and Altaic series. (vol The Hague: Netherlands.