با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان‌شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانش‌آموختۀ مقطع دکتری آموزش زبان انگلیسی

چکیده

گویشوران مختلف گونه‌های زبان فارسی دارای گویش‌های اجتماعی هستند که تحت ‏تأثیر عوامل گوناگون اجتماعی شکل می‏گیرند. پژوهش حاضر، که از نوع توصیفی-تحلیلی است، قصد دارد تنوعات واکه‏ای فارسی معیار در گویش نهبندانی را توصیف و تأثیر عوامل اجتماعی جنسیت، سن و تحصیلات بر میزان استفاده از آن‌ها را بررسی و تحلیل نماید. به ‏این منظور، گفتار 24 گویشور نوجوان، جوان و مسن نهبندانی واجد شرایط، به منظور استخراج تنوعات واکه‏ای مربوط، به روش میدانی (مصاحبه) ضبط و سپس آوانویسی شد. نمونه‏ها به دلیل مهاجرپذیر بودن منطقه به‏ صورت هدفمند انتخاب شدند. آن‏گاه فراوانی آن‏ دسته از تنوعات واکه‏ای، که در گفتار گویشوران بسامد وقوع بالایی داشتند، تحلیل و بقیه تنوعات فقط توصیف گردید. یافته‏های پژوهش نشان داد تحصیلات عامل مهمی در شکل‏گیری گویش اجتماعی است. گفتار جنس مونث در هر دو گروه باسواد و بی‏سواد، به‏جز زنان مسن بی‏سواد، به فارسی معیار نزدیک‏تر است. افزایش سن در گروه جوانان و گویشوران مسن، در تنوعات واکه‏ای مختلف نتایج متفاوتی در ‏بر ‏داشته است. نتایج، همچنین، آشکار ساخت که نوجوانان در برخی تنوعات مورد مطالعه که ریشۀ تاریخی داشتند، درصد کمتر و در بقیه موارد درصد بیشتری از صورت‏های غیر ‏معیار را به خود اختصاص داده‏اند. همچنین مشخص شد جنسیت نقش مهمی در تمایز گفتار گویشوران دارد. در گروه نوجوانان، گفتار دختران نوجوان، در هر دو گروه دارای والدین باسواد و بی‏سواد، نسبت به پسران همان گروه‏ها به فارسی معیار نزدیک‏تر است. بدین ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که گویش‏های اجتماعی فارسی حتی در جوامع زبانی کوچکی که به گونۀ زبانی محلی خودشان صحبت می‏کنند و همبستگی زبانی آن‌ها زیاد است نیز وجود دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آهنگر، عباسعلی و شاهسوار، محبوبه (1388). بررسی متغیرهای اجتماعی- زبانی فارسی در گویش نهبندانی: همخوان‏ها. زبان و زبانشناسی، سال پنجم، ش 10، 114-71.
آهنگر، عباسعلی و شاهسوار، محبوبه (1393). تأثیر متغیرهای اجتماعی بر کاربرد متغیرهای زبانی فارسی در نهبندان: ساخت هجا، عناصر ساخت‏واژی و نحوی. زبان پژوهی، سال ششم، ش 13، 44-7.
جهانگیری، نادر. (1378). زبان، بازتاب زمان، فرهنگ و اندیشه: مجموعه مقالات. تهران: آگاه.
حق شناس، علی‌محمد. (1382). آواشناسی (فونتیک). تهران: آگاه.
داورپناه، الهام. بررسی اجتماعی زبان فارسی در مشهد. (1385). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه سیستان و بلوچستان.
طالبی دستنایی، مهناز و خوشبخت آرانی، ابوالفضل (1395). تأثیر متغیرهای جامعه‏شناختی زبان بر کاربرد دشواژه‏ها در گویش آران و بیدگل.  زبان‌شناسی اجتماعی، سال اول، ش 1، 75-86.
سماعی، فهیمه. (1384). بررسی پاره‌ای تغییراتِ اجتماعی و جغرافیاییِ زبانِ فارسی در سبزوار بر پایۀ نظریۀ ویلیام لباو. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه سیستان و بلوچستان.
کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه. (1385). واج شناسی: رویکردهای قاعده بنیاد. تهران: سمت.
کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه و شعبانی، منصور (1386). برخی فرایندهای واجی در گویش گیلکی رودسر، زبان و زبان شناسی، سال سوم، ش 1، 37-36.
کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه و ممسنی، شیرین (1386) توصیف دستگاه واجی گویش دلواری، زبان و زبان شناسی، سال سوم، ش 1، 37-36.
کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه، آقاگل‌زاده، فردوس و رضایی، علی (1387) برخی فرایندهای واجی در گونۀ زبانی شیرگاه از گویش مازندرانی. زبان و زبان شناسی، سال چهارم، ش 1، 97.
مدرسی، یحیی. (1396). درآمدی بر جامعه‌شناسی زبان. تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
محمودی،  ذبیح‌الله.  (1395). فرهنگ گویشی مردم نهبندان. بیرجند: رزقی.
 
Ahangar, A. A., & Shahsavar, M. (2009). A study of sociolinguistic variables of Persian in Nehbandani dialect: Consonants. Language and Linguistics, 5(2), 7-43.
Ahangar, A. A., & Shahsavar, M. (2014). The effect of social variables on the use of linguistic variables of Persian in Nehbandan: Syllable structure, morphological and syntactic elements. Language Research, 6(13), 7-43.
Ash. Sh. (2006). Social class. In, J. K. Chambers., P. Trudgill., & N. Schilling, (Eds.). The handbook of language variation and change (pp.402-422). Blackwell.‏
Chambers, J. K., & Trudgill, P. (1998). Dialectology. Cambridge. Cambridge University Press.‏
Davarpanah, E. (2006). A social study of Persian language in Mashhad. MA thesis. University of Sistan & Balouchestan.
Haghshenas, A. M.  (2003). Phonetics. Tehran: Agah.
Hudson, R. A.  (1996). Sociolinguistics (2nd). New York: Cambridge University Press.
Jahangiri, N. (1980). A sociolinguistic study of Tehrani Persian. Doctoral Dissertation. University of London.
Jahangiri, N. (1999). Language, reflection of time, culture, and thought: Collection of articles. Tehran: Agah.
Kord-e Zafaranlu Kambuziya, A. (2006). Phonology: Rule-based  approaches. Tehran: Samt.
Kord-e Zafaranlu Kambuziya, A., Aghagolzadeh, F., & Rezaei, A. (2008). A number of phonological processes in Shirgah variety of Mazandarani dialect. Language and Linguistics. 4(1). 1-97.
Kord-e Zafaranlu Kambuziya, A., & Mamasani, Sh. (2007). A description of the phonological system.of Delvari dialect.  Language and Linguistics, 3(1), 36-37.
Kord-e Zafaranlu Kambuziya, A., & Shabani, M. (2007). A number of phonological processes of Gilaki dialect in Rudsar. Language and Linguistics, 3(1), 36-37.
Labov, W. (1966). The social stratification of English in New York City. Washhngton, D. C.: Center for Applied Linguistics.
Labov, W. (2001). Principles of Linguistic change: Social factors. Oxford: Blackwell.
Labov, W. (Ed.). (2006). The social stratifiction of English in New York City. Cambridge University Press: New York.
Mahmoudi, Z. (2015). A dictionary of Nehbndani dialect. Birjnd: Rezghi.
Modaressi, Y. (1978). A sociolinguistic investigation of modern Persian. Ph.D. Dissertation. University of Kansas.
Modarresi, Y. (2017). An introduction to sociolinguistics. Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.
Rau, D. V. & Chang. H. A. (2006). Phonological variation and sound change in Yami on Orchid Island. In Institute of Ethnology, Academia Sinica. (in Chinese) Rau, Der-Hwa Victoria,and Maa-neu Dong. 2005 Yami reduplication. Concentric: Studies in Linguistics.
Samaei, F. (2005). A study of some socio-geographical variables of Persian language in Sabzevar based on William Labov’s Theory. MA thesis. University of Sistan & Balouchestan.
Talebi Dastnabi, M. & Khoshbakht Arani, A (2015) The effect of sociolinguistic variables on using Linguistic taboos in Ārān and Bidgol dialect,  Journal of Sociolinguistics, 1(1), 75-86.
Trudgill, P.(1974). The social differentiation of English in Norwich. Cambridge. Cambridge University Press.‏
Wardhaugh, R. (2006). An introduction to sociolinguistics (5thed). Ford: Blackwell.