نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی قم، واحد علوم و تحقیقات.
2 استادیار گروه آموزش و مترجمی زبان انگلیسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج.
3 استادیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم
چکیده
تبلور و انعکاس افکار، باورها و به‌طورکلی ایدئولوژی در صورتهای زبانی یکی از کانونهای موردتوجه در بسیاری از حوزههای زبان‌شناسی ازجمله تحلیل گفتمان انتقادی بوده است. تولید متن‌های ادبی اعم از داستان، رمان و سفرنامه، برگرفته از ایدئولوژی نهفتة نویسندگان است که سعی دارند مخاطب را به سمت آنچه مدنظرشان است، سوق دهند. از سوی دیگر با گسترش علم زبان‌شناسی پیکره‌ای، شرایط برای تجزیه‌وتحلیل حجم زیادی از داده‌های زبانی، بیش‌ازپیش فراهم شده است. یکی از مفاهیم مهم در زبان‌شناسی پیکره‌ای موضوع کلیدواژگی است. منظور از کلیدواژه، واژة پربسامد در یک پیکره نیست، بلکه منظور واژه‌هایی است که در یک متن خاص بیش ازآنچه از یک پیکره انتظار می‌رود، فراوانی بالایی داشته باشد. در این پژوهش بر آنیم تا با تکیه‌بر کلیدواژه‌های موجود در دو اثر جلال آل احمد، یعنی «خسی در میقات» و «غرب‌زدگی» و با بهره‌گیری از رویکرد نظری بیکر (2006) به بررسی فضای سیاسی و اجتماعی حاکم در آثار وی بپردازیم. برای دستیابی به این هدف، پس از ایجاد پیکرة مرجع، شامل تمام آثار جلال آل احمد، به کمک نرمافزار ورد اسمیت، 20 کلیدواژه از این دو اثر استخراج شد و سپس در قالب جمله‌های نمونه مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل نشان‌دهندۀ تبلور ایدئولوژی جلال آل احمد یعنی نقد غرب‌زدگی و ماشین‌زدگی، مبارزه با بیعدالتی، ارتقای جامعۀ انسانی، ریشه‌یابی علل شکستها، دستیابی جامعۀ ایرانی به آزادی، عدالت، رفع تبعیض طبقاتی و تلاش برای حفظ هویت فرهنگی در این دو اثر بوده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
آقاگلزاده، فردوس و غیاثیان، مریم سادات (1386). رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی. زبان و زبان‌شناسی، 1، 27-17.
آقاگلزاده، فردوس (1394). تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
آقاگلزاده، فردوس و فیروزیان پوراصفهانی، آیلین (1395). بررسی بازنمایی ایدئولوژی در متون ترجمه‌شده سیاسی انگلیسی در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی: محورهای سبک و بلاغت. زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان،8 (14)، 49-25.
آل‌احمد، جلال (1382). خسی در میقات. چاپ نهم. تهران: انتشارات فردوس.
آل احمد، جلال (1385). غرب‌زدگی. تهران: نشر خرم.
بشیری، محمود (1390). جلال پژوهی (مجموعه مقالاتی درباره آرا و اندیشه‌های جلال آل احمد به قلم گروهی از نویسندگان. تهران: نشر خانه کتاب.
بیجن‌خان، محمود (1381). نقش پیکرههای زبانی در نوشتن دستور زبان: معرفی یک نرمافزار رایانهای. زبان‌شناسی، 19 (2)، 48-67.
پـالمر، فـرانک (١٩٧1). نگـاهی تـازه بـه معنی‌شناسی. ترجمۀ کورش صفوی. تهران: نشر مرکز.
جوکار، سمیه (1391). تحلیل گفتمان انتقادی اشعار بهار. پایاننامة کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز، شیراز.
حدادی، الهام؛ داودی مقدم، فریده و گرجی، مصطفی (1391). کردار گفتمانی و اجتماعی در رمان مدار صفر درجه بر پایه الگوی تحلیل گفتمان فرکلاف. نقد ادبی، 5 (18)، 49-25.
خیرآبادی، رضا (1393). بررسی شیوه نامدهی خلیج فارس در مطبوعات و رسانههای آمریکایی به شیوه تحلیل گفتمان. جستارهای زبانی، 5(21)، 87-102.
خیرآبادی، رضا و خیرآبادی، معصومه (1394). بررسی پیکره‌بنیاد واژه‌های باهمآیند با ایران در چارچوب رویکرد تحلیل گفتمان. مجموعه مقالات نخستین همایش ملی زبان‌شناسی پیکره‌ای (صص. 87-71)، تهران: نشر نویسه پارسی.
رشیدی، ناصر و سعیدی، اصمعان (1392). تحلیل گفتمان انتقادی کتاب فارسی امروز برای دانشجویان خارجی بر اساس چارچوب تحلیلی وندایک و ون لیوون. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 32، 100-126.
سامنی، سامان و مدرس خیابانی، شهرام (1393). تحلیل گفتمان پیکره‌یار پیشنویس غیررسمی منشور حقوق شهروندی. مجموعه مقالات سومین همایش تحلیل گفتمان و کاربردشناسی، تهران: انجمن زبان‌شناسی ایران.
سامنی، سامان و کاظمپور، ریحانه (1394). درآمدی بر تحلیل گفتمان. ناشر: ساکو.
سامنی، سامان و مدرس خیابانی، شهرام (1394). تحلیل پیکره بنیاد سیاست اقتصاد مقاومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری. پژوهش ارتباطی، 2، 121-107.
صالحی، پریسا و نیکوبخت، ناصر (1391). واژه‌گزینی‌های شعری قیصر امین پور از منظر تحلیل گفتمان انتقادی. پژوهش زبان و ادبیات فارسی، (24)، 57-99.
عاصی، مصطفی؛ گنجه‌ای، یکتا؛ باقری، شهره و لطیفی، مهوش (1375). ایجاد پایگاه داده‌های زبان فارسی با کامپیوتر. طرح پژوهشی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
فتوحی، محمود و وفایی، محمد افشین (1387). تحلیل انتقادی زندگی‌نامه‌های مولوی. مجلۀ تخصصی زبان و ادبیات دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، 41(3)، 27-1.
قاسمزاده، سید علی و گرجی، مصطفی (1390). تحلیل گفتمان انتقادی رمان «دکتر نون زنش را بیشتر از مصدق دوست داشت». ادب پژوهشی، 17، 63-33.
قبادی، حسینعلی؛ آقاگلزاده، مصطفی و دسپ، سید علی (1388). تحلیل گفتمان غالب در رمان سووشون سیمین دانشور. نقد ادبی، 6، 183-149.
محسنی، مرتضی (1389). بازتاب زیباییشناختی و جامعهشناختی آیات و احادیث در شعر بهار. ادبیات دینی، (1)، 173-157.
مدرس خیابانی، شهرام (1386). بررسی باهم‌آیی واژگانی در زبان فارسی. رسالة دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
مدرس خیابانی، شهرام (1390). بررسی ناهنجاریهای زبانی در گزارشهای فوتبال سیما و ارائۀ راهکارهایی به منظور کاهش این ناهنجاریها. پژوهشهای ارتباطی، 18 (4) (پیاپی 68)، 178-153.
مدرس خیابانی، شهرام (1392). بررسی میزران کاربرد دشواژهها در برنامههای طنز سیما. مطالعات سبک زندگی، 2 (4)، 76-57.
یارمحمدی، لطف‌الله؛ یمینی، مرتضی و قنبری، لیلا (1389). مقایسۀ تحلیل گفتمان انتقادی داستانهای کوتاه معاصر نوجوانان. مطالعات ادبیات کودک، (1)، 143-166.
یاسمی، کلثوم و آقاگلزاده، فردوس (1395). تحلیل گفتمان انتقادی کتاب امریکن اینگلیش فایل با استفاده از مدل وندایک. مطالعات فرهنگ ارتباطات، 17 (2)، 197-189.
Argamon, S. & Levitan, S. (2005). Measuring the usefulness of function words for authorship attribution. Proceedings of ACH/ALLC Conference 2005, Victoria, BC, Canada. Victoria, BC, Canada.
Baker, P. (2005). Public discourses of gay men. London: Routledge.
Bassnett, S. (2002). Translation studies. London and New York: Routledge.
Benson, M., Benson, E., & Ilson, R. (1986). The BBI combinatory dictionary of English, Amesterdam: John Benjamins.
Benson, M. (1989). The structure of the collocational dictionary. International Journal of Lexicography, 2(I), 1-14.
Burrows, J. F. (1987). Computation into criticism: A study of Jane Austen’s novels and an experiment in method. Oxford: Clarendon Press.
Burrows, J. F. (1992). Computers and the study of literature. In C.S. Butler (Ed.), Computers and written texts: An applied perspective (167–204). Oxford: Blackwell.
Burrows, J.F. (2003). Questions of authorship: Attribution and beyond. Computers and the humanities, 37 (1), 5-32.
Burrows, J. F. (2007). All the way through: Testing for authporship in different frequency strata. Literary and linguistics computing, 22(1), 27-47.
Bussmann, H. (1996). Routledge dictionary of language and linguistics, translated and edited by Gregory Trauth and Kerstin Kazzazi, London: Routledge.
Church, K. & Liberman, M. (1991). A status report on ACL/DCI. In. Proceedings of 7th Annual Conference of UW Centre for the New OED and Text Research: Using Corpora, pp. 84-91.
Culpeper, J. (2001). Papers from the SALA symposium conversation in life and in literature Uppsala, 8-9 November 2001. 'Computers, language and characterisation: An analysis of six characters in Romeo and Juliet'. Uppsala: ASLA. pp. 11-30.
Culpeper, J., & Suhr, S. (2003). From politically correct councilors to Blairite nonsense: discourses of political correctness in three British newspapers. Discourse and Society, 14(1), 29-47.
Danet, B. (1980). 'Baby" or "fetus": Language and the construction of reality in a Manslaughter Trial. Semiotica, 32(1/2), 187-219.
Fairclough, N. (1993). Critical discourse analysis and marketization of public discourse: the universities. Discourse & Society, 4(2), 133–168.
Fairclough, N. (2000). New labour, new language? New York: Routledge.
Foucault, M. (1978). Politics and the study of Discourse. Ideology and Consciousness, 3, 1-9.
Haliday, M.A.K., & Hasan, R. (1989). Language, context, and text: aspects of language in a social-semiotic perspective (2nd ed.). Oxford University Press.
Hardy, D. E. (2007b). Corpus stylistics as a discovery procedure. In G. Watson & S. Zyngier (eds.), Literature and stylistics for language learners: Theory and practice (pp. 79–90). Houndmills: Palgrave Macmillan.
Ho, Y. (2011). Corpus stylistics in principles and practice: A stylistic exploration of John Fowles’ The Magus. London: Continuum.
Hoey,M. (1991). Patterns of lexis in text. Oxford University Press.
Hoover, D.L. (1999). Language and style in the inheritors. Lanham MD: university press of America.
Hoover, D. L. (2003). Another perspective on vocabulary richness. Computers and the Humanities, 37(2), 151–178.
Hoover, D. L. (2004). Frequent collocations and authorial style. Literary and Linguistic Computing 18(3), 261–268.
Hoover, D. L. (2007a). Quantitative analysis and literary studies. In R. Siemens & S. Schreibman (Eds). A companion to digital literary studies (pp. 517–533). Oxford: Blackwell.
Hori, M. (2004). Investigating Dickens’ style: A collocational analysis. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Hymes, D. (1974). On communicative competence. In G.B. Pride (ed.) Sociolinguistics (pp. 246-93) Penguin.
Iqbal, A., Malik, H., & Iqbal, F. (2014). Criticaldiscourse analysis of attributive words used with the word Muslim: A corpus-based study. International Journalof Linguistics, 6(4), 1-11.
Johnson, S., Culpeper, J., & Suhr, S. (2003). From "politically correct councillors" to "Blairite nonsense": Discourses of political correctness in Three British Newspapers. Discourse and Society, 14(1), 28-47.
John stone, B. (2008). Discourse analysis (2nd edition). Oxford: Blackwell publishing ltd.
Kennedy, G. (1998). An introduction to corpus linguistics. London: Longman.
Kintsch, W., & van Dijk, T. A. (1978). Toward a model of text comprehension and production. Psychological Review, 85, 363-394.
Leech, G. (2003). Modality on the move: the English modal auxiliaries 1961-1992. In R. Facchinetti, M. Krug, & F. Palmer (Eds.), Modality in contemporary English (pp. 223-240). Berlin and New York: Mouton de Gruyter.
Lyons, J. (1997). Semantics (2nd vol) Cambridge: Cambridge University Press.
Mahlberg, M. (2007). A corpus perspective on Dickens’ Great Expectations. In M. Lambrou & P. Stockwell (Eds). Contemporary Stylistics (pp. 19-31). London: Continuum.
Mahlberg, M. (2012). Corpus stylistics in Dicken's Fiction. London: Routledge.
Meyer, Ch. F. (2004). English corpus linguistics: An introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
Miranda, G. A., & Calle, M. J. (2007). Function words in authorship attribution studies. Literary and Linguistic Computing, 22(1), 49–66.
Saraceni, M. (2003). The strange case odd Dr Blair and Mr. Bush: Counting their words to solve a mystery. English Today, 19(3), 3-13.
Schäffner, Ch. (2009). Political discourse and translation. In L. Wei & V. Cook (Eds.), Contemporary applied linguistics (pp. 142-164). London and New York: Continuum.
Scott, M. (2002). Picturing the key words of a very large corpus and their lexical upshots-or getting at the Guardian's view of the world. In B. Kettemann & G. Marko (Eds.), Teaching and learning by doing corpus analysis (pp. 43-50). Amsterdam: Rodopi.
Scott, M., & Tribble, C. (2006). Textual patterns: Key word and corpus analysis in language Education. Amsterdam: John Benjamins.
Scott, M. (2007). Keyness in Shakespeare's Plays: Natural Processing Lab, Masaryk University
Scott, M. (2010). Keyness in texts. Aston University.
Scott, M. (2018). WordSmith Tools Manual (Vol. 7). UK: Lexical Analysis Software.
Sherrard, C. (1991). Developing discourse analysis. Journal of General Psychology. 118 (2), 171-79.
Starcke, B. (2006). The phraseology of Jane Austen’s Persuasion: Phraseological units as carriers of meaning. ICAME Journal, 30, 87–104.
Starcke, B. (2010). Corpus linguistics in literary analysis. Jane Austen and her contemporaries. New York NY: Continuum.
Stubbs, M. (2005). Conrad in the computer: Examples of quantitative 55stylistic methods. Language and Literature, 14(1), 5–24.
Tabata, T. (2002). Investigating stylistic variation in Dickens through correspondence analysis of word-class distribution. In T. Saito, J. Nakamura & S. Yamazaki (Eds). English Corpus Linguistics in Japan (pp.165-182). Amsterdam: Rodopi.
Toolan, M.J. (2008). Narrative progression in short story: First steps in a corpus stylistic approach. Narrative, 16(2), 105–120.
Van Dijk, T.A. (1997). Discourse studies: A multidisciplinary introduction (Vol. 1). London: Sage.
Van Dijk, T. A. (1998). Ideology: A multidisciplinary approach, Sage Publication.
Van Dijk, T.A. (2001). Multidisciplinary CDA: A plea for diversity. In R.Wodak & M. Mayer (eds.), Methods of critical discourse analysis (pp. 95-119), London: Sage Publications.
Van Dijk, T. A. (2002). Political discourse and ideology. In C. U. Lorda & M. Ribas (Eds.), Anàlisi del discurs polític. (pp. 15-34). Barcelona: Universitat Pompeu Fabra (IULA).
Wodak, R. & Meyer, M. (2001). Methods of critical discourse analysis. London: Sage.
Yarmohammadi, L., & Rashidi, N. (2013). Practical contrastive analysis of English and Persian with special emphasis on discourse. Tehran: Rahnama.
Zwicky, A. (1997). Two lavender issues for linguists. In A. Livia & K. Hall (Eds), Queerly Phrased (pp. 21-34). Oxford: Oxford Studies in Sociolinguistics.
)