با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبانشناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ایران

2 دانش آموخته زبانشناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ایران

10.30473/il.2023.65873.1567

چکیده

پژوهش حاضر به‏منظور بررسی ویژگی‏های کلامی شخصیت‏های غیرهم‏سو با جنسیت نویسنده در آثار داستانی صورت گرفت و ‏هدف از انجام آن یافتن تأثیر ناخودآگاه نویسنده بر کلام شخصیت اصلی اثر بود. دو داستان «زنِ زیادی» و «شب سراب» به‏عنوان پیکره‏های مورد بررسی انتخاب شد که در هر دو اثر، جنسیت نویسنده با شخصیت اصلی داستان متفاوت بود. مجموعۀ ویژگی‏های زبان زنانۀ رابین تولماچ لیکاف (1975) به‏عنوان چارچوب نظری به‏کارگرفته شد که قرابت زمانی بیشتری با بازۀ زمانی رویداد در دو اثر مورد بررسی داشت. نتایج نشان داد که اگرچه هر دو نویسنده سعی در کاربرد کلام متناسب با جنسیت شخصیت داستانی خود داشته‏اند؛ اما به‏نسبت متفاوت ردّی از جنسیت خود را در خلال کلام شخصیت داستانی خود به‏جای گذاشتند. مقایسۀ دو اثر نشان داد که اگرچه آل‏احمد به‏نسبت بسیار موفق‏تر عمل کرده و ویژگی‏های کلامی زنِ زیادی با جنسیت او همخوانی بسیاری دارد اما همچنان می‏توان نشانی از روایتگری مردانه را در توصیف‏های زن داستان از برخی فضاها و نیز کلی‏گویی او در رابطه با اموری چون غذا و خوراک دید. از نقاط ضعف شب سراب می‏توان به مواردی چون کاربرد قابل توجه صورت‏ها و الفاظ عاطفی و احساسی همچون عاشقانه‏ها، استفاده از تردیدنماها، ساختارهای تشدیدی و تکراری و همچنین توجه زیاد به جزئیات و ظرایف اشاره نمود. نتایج این پژوهش می‏تواند برای علاقه‌مندان به حوزۀ داستان نویسی، نقد ادبیات داستانی و نیز پژوهشگران حوزۀ زبان جنس مفید بوده و مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آل احمد، جلال، (۱۳۳۹). زن زیادی، تهران: وزرا.
ارباب، سپیده (1391). بررسی و طبقه‏بندی دشواژه‏های رایج فارسی در تداول عامیانه، نشریۀ پژوهش‏های زبانشناسی تطبیقی، سال دوم، شمارۀ 4، 107-124.
اعطار شرقی، نوید و نوروز علیایی، فائزه (1400). بررسی تطبیقی مطالعات سبک نوشتار زنانه و تأثیر جنسیت بر ترجمه و تالیف در ایران، جستارهای زبانی، دورۀ 12، شمارۀ 2، 185-230.
برزگرآق‏قلعه، عبدالحسین (1378)، جنسیت و تفاوت واژگان افراد در فارسی معیار به‏کاررفته در ادبیات داستانی، پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد زبان‏شناسی همگانی، دانشگاه تهران.
بزرگیان، حسین، فلاح‏پور، صدیقه و جعفری، مهدیس (1401) منابع تکاملی مورد استفاده زبان‏آموزان مبتدی انگلیسی در نگارش نامه: تأثیر جنسیت و زبان. فصلنامه زبان‏پژوهی الزهرا. سال چهاردهم. شمارۀ 42. 219-248.
بهمنی مطلق، یدالله و فرقانی اله‏آبادی، فهیمه (1394)، بررسی تفاوت‏های زبانی زنان و مردان در ادبیات مقاومت (با تکیه بر مکالمات رمان دا)، مجموعۀ هشتمین همایش پژوهش‏های زبان و ادبیات فارسی.373- 389.
بهمنی مطلق، یدالله و مروی، بهزاد (1393). رابطۀ زبان و جنسیت در رمان شب‏های تهران، دوفصلنامه زبان و ادبیات فارسی، سال 22، شمارۀ 76، 7-26.
پاک‌نهاد جبروتی، مریم (1381). فرادستی و فرودستی در زبان، تهران: گام نو.
پاک‏نیا، محبوبه و صادقی پویا، مهدیس (1397). بازنمایی جنسیت در رمان کلیدر، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دورۀ 11، شمارۀ 4، 44، 89-112.
پژواک، ناهید، (۱۳۷۷). شب سراب، تهران: البرز.
ترادگیل، پیتر (1376)، زبان‏شناسی اجتماعی:  درآمدی بر زبان و جامعه، ترجمۀ محمد طباطبایی، تهران: آگه.
جان‏نژاد، محسن (1380). «زبان و جنسیت: پژوهش زبانشناختی اجتماعی؛ تفاوت‏های زبانی میان گویشوران مرد و زن در تعامل مکالمه‏ای». پایان‏نامۀ دکتری زبان‏شناسی همگانی، دانشگاه تهران.
حاج‏سیدجوادی، فتانه (1374). بامداد خمار، تهران: نشر البرز.
حسینی، شکوه‌السادات (1395). زبان و جنسیت در رمان‌ «ذاکره الجسد» نوشته‌ی احلام مستغانمی، پژوهش‌نامه زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفتم، شمارۀ 3، 17-45.
داوری اردکانی، نگار و عطار، عطیه (1387). کنکاشی در پژوهش‌های زبان‌شناسی جنسیت، مطالعات راهبردی زبان، سال یازدهم، شمارۀ 42، 162-181
دلبری، حسن؛ میرزایی، هدی و عرب‏پور، علی (1396). بررسی متغیر جنسیت با تکیّه بر زبان زنانه در رمان کنیزو اثر منیرو روانی پور، فصلنامۀ پژوهش‏های ادبی، سال چهاردهم، شمارۀ 58، 31-48.
سراج، سیدعلی (1394). گفتمان زنانه، روند تکوین گفتمان زنانه در آثار نویسندگان زن ایرانی، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
سلدن، رایان و ویدوسون، پیتر(۱۳۷۷). راهنمای نظری ادبیات معاصر، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: طرح نو.
شریفی مقدم، آزاده و دهقانی، مهدیه (1402). تأثیر جنسیت بر استفاده از نشانگرهای حوزۀ غذا و خوراک در منتخبی از رمان های ایرانی بر اساس نظریۀ نشانداری، مجله زبانی بلاغی سمنان، سال 15، شمارۀ 77، 77-110.
شریفی مقدم، آزاده؛ ابوالحسنی زاده، وحیده و تجرد، سمیرا (1392). سیر جنسیت‏زدگی در ادبیات داستانی معاصر زبان فارسی. مطالعات زبان‏ها و گویش های غرب ایران. سال اول، شمارۀ 1. 129-107.
شریفی مقدم، آزاده و اسحاقی، مهدیه (1389) .تأثیر متغیرهای اجتماعی برگونۀ گفتاری گویشوران کرمانی.  فصلنامه پژوهشی پژوهشگران فرهنگ. سال هشتم. ش. 26. 131- 144.  
فارسیان، محمدرضا (1378)، جنسیت در واژگان، پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
مدرسی، یحیی (1396). درآمدی بر جامعه‏شناسی زبان، چاپ پنجم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
مرادی، روزبه (1396). مروری بر پژوهش‌های زبان‌شناسی جنسیت، فصلنامه هنر زبان، دوره 2، شمارۀ 2، 55-68.
محمدی اصل، عباس (1388)، جنسیت و زبان‏شناسی اجتماعی، تهران: آگه.
محمودی بختیاری، بهروز و دهقانی، مریم (۱۳۹۲). رابطۀ زبان و جنسیت در رمان معاصر فارسی: بررسی شش رمان، زن در فرهنگ و هنر، دورۀ ۵، شمارۀ ۴، ۵۴۳-۵۵۶.
ناصری، ناصر و شرافتی، سکینه (1397). کاربرد واژگان در رمان سمفونی مردگان عباس معروفی از منظر زبان و جنسیت. نشریۀ زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، سال 71، شمارۀ 238، 229-244.
نجفی عرب، ملاحت، (۱۳۹۴). نقد و تحلیل رمان چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم، مجله‌ پژوهش‏های دستوری و بلاغی، دورۀ ۴، شمارۀ ۶، ۱۸۱-۲۱۲.
وخشوری، کبری؛ ناصری، ناصر و حسن‏زاده، شهریار (1398). بررسی زبان زنانه در داستان‏های ابراهیم گلستان و منیرو روانی‏پور از منظر جنسیت و رویکرد تعلیمی، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال یازدهم، شمارۀ 44،177-204.
Al-Saadi, Z., &  Al-Heidari-Shahreza, M. (2020). Gender differences in writing: The mediating effect of language proficiency and writing fluency in text quality. Journal of Teacher Cogent Education, 7(6).
Coates, J. (2013). Women, men and language. (3rd ed.). Routledge: London/ New York.
Ghafar Samar, R. & Alibakhshi, G. (2007). The gender linked differences in the use of linguistic strategies in face-to-face Communication. Linguistics Journal, 3(3), 59-71.
Khosronejad, A. (2007). The role of gender on content analysis of English and Persian short stories. PhD dissertation, Tehran: Tarbiyat Moallem University.
Lakoff, R. (1973). Language and women’s place, Language in society, 2(1), 45-80.
Lakoff, R. (2003). Language, Gender, and politics: Putting “women” and “power” in the same sentence. In J. Holmes, & M. Meyerhoff (Eds.), The Handbook of language and gender (pp. 161-178). Blackwell Publishing Ltd, Oxford, UK.
Tannen, D. (1990). You just don't understand: Women and men in conversation. Virago Press.
Tannen, D. (1994). Gender and discourse. London: Oxford University Press. 
Sunderland, Y. (2006). Language and gender an advanced resource book. London/New York: Routledge.