نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سید محمد حسینی معصوم ¹
• رضا حیدری زادی ²

¹ دانشیار زبان‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

² عضو علمی بنیاد دایره المعارف اسلامی ( دانشنامه جهان اسلام )

چکیده

در سال 1960، مورگنستیرنه فرضیة وجود گویشی باستانی در جنوب ایران (در کنار فارسی باستان) را مطرح کرد. او تفاوت­های گویشی واژة شپش در استان فارس، به ویژه تفاوت آن در گویش کلیمیان و گویش لارستانی در برابر دیگر گویش­های فارس و گویش­های لُری را یکی از شواهد این تحول دانست. در سال 1382، رضایی باغ­بیدی شواهدی مطرح نمود که گویش شیرازی قدیمِ به­جامانده در دیوان شاعران شیرازی، بازمانده­ای از گویشی قدیم­تر است که پیشینة آن به دورة باستان می­رسد. مبنای نظر او بقای صامت “Ө” باستانی جنوب ایران در گویش قدیم شیراز، برخلاف تبدیل آن به“s”  در زبان فارسی میانه است. پیش­تر و برخلاف آن­ها، بنابر نظر هنینگ (1934) تحول“s”  به “Ө” در دوره­ای متاخر از دورة میانه رخ داده­است که اثر آن در گویش شیرازی قدیم و فارسی میانة مانوی باقی است. در این پژوهش، شواهدی از ابدال“s”  به “Ө” در بعضی زبان­ها و گویش­های ایرانی همسو با نظر هنینگ ارائه می­شود که بیشتر در تقابل با نظر مورگنستیرنه است. شواهدی که در این پژوهش ارائه می­شود نشان می­دهد که پذیرفتن فرضیه وجود گویشی باستانی غیر از فارسی باستان در شیراز یا فارس با تردید و سوال­هایی مواجه است که بی­پاسخ ماندن آن­ها فرضیه هنینگ را قوت می­بخشد و برعکس، فرضیه­های مورگنستیرنه و رضایی باغ­بیدی را با سؤال و فرض­های دیگری مواجه می­سازد.

کلیدواژه‌ها

• زبان‌های ایرانی
• گویش
• گویش باستانی
• فارسی باستان
• استان فارس
• زبانشناسی اجتماعی

موضوعات

• گویش‌شناسی