با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه زبان شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2 دانشیار، گروه زبان شناسی، دانشگاه پیام نور ، تهران، ایران.

چکیده

در این مقاله تکواژ جمع و تکواژگونه‏های آن در گویش لری ممسنی مورد بررسی قرار گرفته‏ است و فرایندهای واژ-واجی حاصل از اتصال آن به پایه‏های اسمی، در چارچوب رویکرد بهینگی، واکاوی شده است. این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری داده‌ها میدانی است. یافته‏ها نشان داد که اتصال تکواژگونه جمع /-æl/  به ستاک‌های اسمی مفرد مختوم به همخوان، توأم با فرایند هجابندی مجدد است که محدودیت ALIGN-R ناظر بر آن است که جهت ارضاء محدودیت ONSET، نقض می‌شود. در بافت التقاء واکه‏ای اسامی مختوم به /jæ/ و /-æl/ ابتدا فرایند درج همخوان میانجی /j/ و سپس طی فرایند ناهمگونی و تحت محدودیت OCP، حذف صورت می‏گیرد. در این رخداد، غلت /j/، همخوان میانجی زیر بنایی است که در نتیجه همگونی به واجگونه‏های میانجی//w، /-ɟ/ و /n/ بدل می‌شود. برخی ستاک‌های اسمی مختوم به /æ/ با همخوان میانجی /j/ همگون شده و به واکه /ɪ/ تبدیل می‌شود. و در برخی دیگر جهت تمایز معنایی در واژه‌های همنام از محدودیت‌های دسترسی دار به واژگانِ رویکرد بهینگی، استفاده شده است. در این بافت ها‌ HIATUS، ONSET و NUC بالاترین رتبه‌ را دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

احمدخانی، محمدرضا (1387). بررسی جابه‌جایی واجی در زبان ایرانی میانه و ایرانی جدید، از دیدگاه هم‌زمانی، تاریخی و نظریۀ بهینگی. ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دورۀ 4، شمارۀ 12، 11-30.
بدخشان، ابراهیم و محمد زمانی (1392). تحلیل و توصیف فرایند حذف در زبان کردی (گویش کلهری). پژوهش‌های زبان‌شناسی،سال پنجم، شمارۀ 1 (پیاپی 8)، 19-30.
بی‌جن‌خان، محمود. (1384). واج‌شناسی نظریۀ بهینگی. تهران: سمت.
پالیزبان، کرم الله، آرزو نجفیان، فاطمه کرمپور و محمدرضا احمدخانی (1398). تفاوت رفتاری فرایندهای واجی و واژ-واجی در چارچوب رویکرد بهینگی: بررسی فرایند تضعیف در گویش کردی ایلام. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، دورۀ 7 ، شمارۀ 26، 17-32.
جم، بشیر (1394). تبیین تغییر تلفظ فعل پی‌بستی /-ast/ در بافت‌های گوناگون در چارچوب نظریۀ بهینگی. پژوهش‌های زبانی، دورۀ 6، شمارۀ 1، 21-40.
جم، بشیر (1399). تلفظ تکواژ جمعِ «ها» در زبان فارسی. جستارهای زبانی، دورۀ ۱۱، شمارۀ ۴، ۳۶۳-۳۸۹.
حسن دوست، محمد (1389). فرهنگ تطبیقی-موضوعی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو، جلد دوم. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی
حسن‌دوست، محمد (1393). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، جلد سوم، ر-ق. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
رضایی، والی و محمد خیرخواه (1394). رده‌شناسی ترتیب واژه در گویش لری بویراحمدی. فصلنامۀ ادبیات و
 
 
زبان‌های محلی ایران‌زمین، دورۀ 1، شمارۀ 4، 41-58.
زمانی، محمد و ابراهیم بدخشان (1393). تأثیر محدودیت رعایت توالی رسایی بر فرایندهای واجی و آوایی زبان کردی (گویش کلهری). پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی،دورۀ 4، شمارۀ 8، 35-45.
شقاقی، ویدا و تهمینه حیدر پور بیگدلی (1390). رویکرد نظریۀ بهینگی به فرایند تکرار با نگاهی بر واژه‌های مکرر فارسی. پژوهش‌های زبان‌شناسی، دورۀ 3، شمارۀ 4، 45-96.
صادقی، وحید (1398). درج همخوان برای جلوگیری از التقاء واکه‌ها در زبان فارسی: یک بررسی آوایی. پژوهش‌های زبانی، سال 10، شمارۀ1، 83-104.
صفری، ابراهیم (1395). توصیف و تحلیل فرایندهای واجی گویش گالشی: رویکرد بهینگی. جستارهای زبانی. دورۀ 7، شمارۀ 2 (پیاپی 30)، 143-163.
طاهری، اسفندیار (1399). روند دستوری‌شدگی پسوندِ جمع‌ساز /-gal/ در زبان‌های ایرانی. زبان‌پژوهی، دورۀ 12، شمارۀ 37، 197-217.
کامبوزیا، عالیه کرد زعفرانلو (1382). فرایند تضعیف در زبان فارسی. مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، دورۀ 36، شمارۀ 3، 73-83.
کامبوزیا، عالیه کرد زعفرانلو ، فرزانه تاج‌آبادی و فردوس آقاگل زاده (1394). جایگاه تکیه در تکواژهای وابستۀ زبان فارسی. پژوهش‌های زبانی، دورۀ 6، شمارۀ 1، 61-80.
گل دوست، روشنک (1389). توصیف و تحلیل دو فرایند کشش جبرانی و هماهنگی واکه‌ای در گویش پسیخانی: رویکرد بهینگی. جستارهای زبانی، دورۀ 7، شمارۀ 3 (پیاپی 31)، 149-169.
میردهقان، مهین ناز و شیرین مهمانچیان ساروی (1390). آرایش واژگانی در جملات خبری گویش آتنی (ساروی) در چارچوب نظری بهینگی. پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، دورۀ 2، شمارۀ 3 (پیاپی 7)، 53-83.
یوسفی، جلال. (1383).دانش بومی استفاده از بلوط در شهرستان ممسنی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد،دانشگاه تهران.
 
 
Bakovic, E. (2000). Harmony, dominance, and control. Ph.D. dissertation, Department of Linguistics, Rutgers University.
Boersma, P. (1999). Phonology-semantics interaction in OT, and its acquisition. In R. Kirchner, W. Wikeley, & J. Pater (Eds), Papers in experimental and theoretical linguistics,(vol. 6) (pp. 24-35). University of Alberta, Edmonton.
Burzio, L. (1996). Surface constraints versus underlying representations. In J. Durand & B. Laks (Eds.), Current trends in phonology: Models, and methods (pp. 123-142). Manchester, UK: European Studies Research Institute, University of Salford.
Chomsky, N., & Halle, M. (1968). The sound pattern of English. New York: Harper & Row.
Cole, J., & Hualde, J. I. (2011). Underlying representations. In M. van Oostendorp, C. J. Ewen, E. Hume, & K. Rice (Eds.), The Blsckwell companion to phonology (pp. 1-26). Wiley-Blackwell.
Hon Hunt, E. (2009). Acoustic characterization of the glides /j/ and /w/ in American English. PhD dissertation. Cambridge, MA: Massachusetts Institute of Technology.
Kager, R. (1999). Optimality theory. Newyork: Cambridge University Press.
Katamba, F., & Stonham. J. (2006). Morphology. Red Globe Press
Lombardi, L. (1996). Positional faithfulness and voicing assimilationin optimality theory. Ms., University of Maryland, College Park.
Lombardi, L. (1999). Positional faithfulness and voicing assimilation in Optimality Theory. Natural Language & Linguistic Theory, 17, 267–302. 
McCarthy, J. J. (1988). Feature geometry and dependency: A review. Phonetica, 38, 84-108.
McCarthy, J. J. (1993). A case of surface constraints violation. Linguistics

Department Faculty Publication Series, 23, 169-195.
McCarthy, J. J. (2006). Morphology: Optimality Theory. Oxford Encyclopedia of Language and Linguistics, (Vol. 8). Available at:
McCarthy, J. J. (2008). Doing optimality theory. Malden, MA, and Oxford, UK: Blackwell.
McCarthy, J. J. (2011). Autosegmental spreading in optimality theory. In J. A. Goldsmith, E. Hume, & L. Wetzels (Eds.), Tones and Features (pp. 195-222) Berlin, Germany: Walter de Gruyter.
McCarthy, J., & Prince, A. (1995). Faithfulness and reduplicative identity. In J. Beckman, L. W.Dickey, & S. Urbanczyk (Eds.), University of Massachusetts occasional papers in linguistics 18, (pp. 249-384). Amherst, MA: GLSA Publications.[Available on Rutgers Optimality Archive, ROA-103].
Medeiros, B. (2007). Vogais nasais do português brasileiro: reflexões preliminaries de uma revisita. Revista de Letras, 72, (pp. 165-188).
Prince, A., & Smolensky, p. (1993/2004). Optimality theory: Constraint interaction in generative grammar. Technical Report, Rutgers University Center for Cognitive Science and Computer Science Department, University of Colorado at Boulder (1993); Malden, MA: Blackwell (2004).
Smolensky, P. (1996/2000). The initial state and richness of the base in Optimality Theoryʼ, unpublished manuscript, Johns Hopkins University.
Stevens, K. N. (1998). Acoustic phonetics. Cambridge, Massachusetts: MIT Press.
Stevens, K. N. (2002). Toward a model for lexical access based on acoustic landmarks and distinctive features. Journal of the Acoustical Society ofAmerica, 111(4), 1872-1891.